Category Archive Opieka

Żeby rozpocząć rozważania na temat funkcjonowania dzieci w rodzinach, które dopuszczają się przemocy należy najpierw przybliżyć czym ogólnie jest przemoc. Według definicji przemoc w rodzinie jest jednorazowym lub powtarzającym się działaniem umyślnym albo zaniechaniem, które narusza prawa bądź też dobra osobiste osób najbliższych. Działanie to naraża te osoby na niebezpieczeństwo zarówno utraty zdrowia jak i nawet ich życia. Co istotne, zaburza ich poczucie godności oraz tworzy szkody w zdrowiu psychicznym. Istnieje kilka rodzajów przemocy i dzielimy ją na:

• przemoc fizyczną – ta forma przemocy jest najbardziej widoczną, dotyczy nie tylko uszkodzeń powstających na ciele ofiary ale i również prawdopodobieństwa ich powstania, wyróżnić można w niej takie przejawy jak szarpanie, przypalanie papierosami, uderzanie, szturchanie czy krępowanie ciała.
• przemoc psychiczną – do której zaliczamy upokarzanie, poniżanie, krytykowanie, szantażowanie czy nieliczenie się z potrzebami ofiary, jest formą przemocy, którą trudno jest udowodnić, nie jest widoczna na ciele, a rany po niej pozostają jedynie w psychice ofiary.
• przemoc materialną – która obejmuje niszczenie czyjejś własności, odbieranie zarobionych pieniędzy, zabieranie rzeczy bez pozwolenia oraz sprzedawanie rzeczy bez zgody ofiary.
• przemoc seksualną – która dotyczy zmuszania do aktywności seksualnej osób, niegodzących się na to, wyraża się w gwałtach, wymuszaniu współżycia seksualnego czy zmuszaniu do oglądania pornografii, celem oprawcy jest tutaj zaspokojenie swoich potrzeb, ta forma jest najczęstszą formą przemocy z wymienionych.
• zaniedbanie – jest formą przemocy najczęściej dotykającą dzieci i osoby starsze, polega na naruszeniu obowiązku do opieki przez osoby najbliższe, obejmuje niezaspokajanie potrzeb fizjologicznych, tych związanych z ubiorem, schronieniem, nieudzieleniem pomocy podczas choroby czy uniemożliwieniem korzystania z kuchni czy łazienki.

W literaturze przedmiotu mówi się o trzech fazach przemocy i kolejno są to:

1. faza – budowanie napięcia – jest zapowiedzią tego co się może wydarzyć, pojawiają się konflikty, istnieje grupa tematów, która wywołuje nieporozumienia i gniew; kształtuje się tutaj reakcja np. żony na to co robi mąż, może wystąpić bagatelizowanie, usprawiedliwianie bądź inne mechanizmy obronne. W tej fazie może pojawić się pierwszy akt przemocy.
2. faza – ostry incydent bicia i przemocy – pojawiają się epizody przemocy, które są coraz częstsze, kształtuje się brak kontroli, który nie przeszkadza oprawcy i który widzi winę w ofierze zaś szkody które jej wyrządza są coraz większe.
3. faza – uprzejmości i miłości – gdzie pojawia się skrucha i pozorne zaprzestanie stosowania przemocy, jest to faza ?miodowego miesiąca?.

Jak to wszystko wpływa na psychikę i rozwój dzieci?

Funkcjonowanie dziecka i jego rozwój w takiej rodzinie jest niewątpliwie zaburzony. Uszkodzone zostają takie sfery jak poczucie Ja, regulacja emocjonalna, poczucie więzi, odporność emocjonalna czy relacje z rówieśnikami. Dzieci które doświadczają przemocy w rodzinie nie umieją sobie radzić z pojawiającymi się problemami, jest to wynikiem obniżenia odporności psychicznej, stosują więc w zamian za to przemoc i wykazują dużą agresję. Idąc w ślad za rodzicami, dziecko kształtuje w sobie taki sposób radzenia sobie z problemami i stresem, wchodzi w dorosłe życie z takim bagażem doświadczeń i samo stosuje agresję i przemoc w swojej rodzinie. Jeśli chodzi o sferę emocjonalną dziecko w rodzinie przemocowej zarówno w dzieciństwie jak i w dorosłości wykazuje silny lęk, strach i niepokój, które mogą doprowadzić w przyszłości do różnych zaburzeń w tym zakresie. Bardzo istotnym aspektem jest tutaj również poczucie winy, które odczuwa dziecko bite. To ono obwinia się za wyrządzoną mu krzywdę, jest to jeden z mechanizmów obronnych, którym broni się mały człowiek. Poprzez odczuwanie winy dziecko może uratować swoje przywiązanie do krzywdzących go rodziców. Nie rozumiejąc tego dlaczego rodzic go rani, winę przypisuje sobie, dzięki czemu jego więź z agresywnym rodzicem nie zostaje zaburzona. Jeśli chodzi o relacje z rówieśnikami, dziecko bite izoluje się od nich ze względu na brak zaufania, którym należy obdarzyć nowo poznaną osobę, chcąc się z nią zaprzyjaźnić. Samoocena dziecka bitego jest bardzo niska przy jednocześnie wysokiej samoakceptacji. Dziecko takie wykazywać może w przyszłości wysoką zależność od partnerów czy innych osób dla niego znaczących.

Jakie skutki może mieć przemoc stosowana na dzieciach?

U dzieci żyjących z agresywnymi rodzicami może pojawić się szereg różnych zaburzeń i objawów, związanych przede wszystkim z życiem w ciągłym stresie, lęku, smutku i brakiem zaufania.

• zaburzenia mowy, które są efektem napięcia nerwowego np. jąkanie się
• nocne moczenie się
• trudności w nauce
• zaburzenia snu np. koszmary senne
• opóźnienie w rozwoju np. upośledzenie umysłowe
• pojawienie się nieprawidłowości rozwojowych
• niska samoocena
• depresja
• postawa zależna
• zaburzenia nerwicowe
• zaburzenia w sferze emocjonalnej np. labilność emocjonalna, apatia, impulsywność, irytacja, wstyd
• zaburzenia w sferze behawioralnej np. zachowania kompulsywne, ssanie palca, obgryzanie paznokci, zaburzenia autoagresywne
• zaburzenia w sferze społecznej np. wycofanie, podejrzliwość, nieufność, brak umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi, wyalienowanie, lęk przed nadmierną bliskością
• dolegliwości somatyczne np. bóle głowy i brzucha, zaburzenia snu i łaknienia
• urazy fizyczne np. sińce i obrzęki, otarcia na skórze, częste złamania kości, blizny na ciele, krwawe pręgi czy nietypowe ślady po oparzeniach
• zaburzenia w sferze procesów poznawczych np. nieumiejętność skupiania uwagi, koncentracji, zaburzenia pamięci
• reakcje regresyjne np. nieumiejętność kontroli czynności fizjologicznych u dziecka powyżej 4 roku życia
• nadużywanie środków psychoaktywnych – sposób na ucieczkę od problemów
• choroby związane ze stresem

Wszystkie wyżej wymienione zaburzenia mogą pojawić się zarówno w odległym czasie od stosowania wobec dzieci przemocy jak i niektóre z nich są następstwami, które występują bezpośrednio po epizodzie bicia.

Czynniki mogące wywoływać agresję i przemoc wobec dziecka:

• przekonanie rodziców o dopuszczalności bicia dziecka, jako jednej z form karania za nieposłuszeństwo czy inne niedopuszczalne zachowania, będącą najlepszym sposobem na utrzymanie dyscypliny.
• niski próg frustracji, która związana jest z trudnościami i problemami życia codziennego
• nadmierne spożywanie alkoholu przez rodzica

• nierealne oczekiwania wobec dziecka, przeniesienie własnych pragnień i aspiracji na własne dziecko, niespełnienie wygórowanych celów i nierealnych oczekiwań skutkuje agresją rodzica wobec dziecka, częściej pojawia się tutaj przemoc psychiczna
• nadopiekuńczość rodziców, która ogranicza naturalny rozwój i podejmowanie samodzielnych wyzwań przez dziecko, pojawiająca się niechęć a nawet niegodzenie się na zachowania budzące obawę u rodziców wywołuje agresję wobec ich dzieci
• wzór relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem, wyuczony w dzieciństwie i powielany przez bitego rodzica wobec swojego własnego dziecka
• dziecko jako ?kozioł ofiarny? na którym odbija się złość rodziców wywołana np. rozczarowaniem swoim partnerem czy zagubieniem jednego z rodziców w relacji małżeńskiej
• niska samoocena oprawcy, który sam odczuwa bezsilność, a agresja i przemoc wobec dziecka daje mu poczucie ?mocy?, ?siły? i kontroli nad sytuacją
• zaspokojenie swoich potrzeb, w przypadku przemocy seksualnej

Jak pomóc dziecku krzywdzonemu?

Przede wszystkim najpierw należy rozpoznać sygnały które mogą wskazywać na to, że dziecko jest krzywdzone, bite czy poniżane. Kolejnym krokiem jest zebranie dodatkowych informacji na ten temat w celu sprawdzenia tych podejrzeń. Później następuje analiza zebranych informacji, po to aby ocenić zagrożenie, uzyskać obraz sytuacji dziecka oraz zastanowić się nad formami wsparcia dla niego. W momencie potwierdzenia przypuszczeń należy zaplanować i przeprowadzić interwencję, której nadrzędnym celem jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz wzbudzenie w rodzinie motywacji do zmiany i chęci rozwiązania problemów. Cały opisany proces jest niezwykle ważny w momencie pomocy dziecku, przede wszystkim ze względu na to że niewłaściwa ocena sytuacji i przypuszczeń naznaczy dziecko i jego rodzinę na całe życie, a co najgorsze zrobi im krzywdę. Bardzo ważne jest aby pomoc i wsparcie otaczało cały system rodzinny dziecka. Każda z osób z rodziny powinna zostać objęta specjalistyczną pomocą. Należy poznać funkcjonowanie tej rodziny, ich problemy, i dynamikę. Ze względu na skutki jakie niesie ze sobą przemoc stosowana wobec dzieci nie należy być biernym i przyglądać się temu z boku nic nie robiąc. Ważna jest szybka interwencja i pomoc ofierze agresji.

OTĘPIENIA:

F00 – Otępienie w chorobie Alzheimera

F01 – Otępienie naczyniowe

F02 – Otępienie w innych chorobach sklasyfikowanych gdzie indziej

F03 – Otępienie bliżej nieokreślone

F04 – Organiczny zespół amnestyczny

F05 – Majaczenie

F06 – Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

• F06.0 – Halucynoza organiczna

F06.1 – Organiczne zaburzenie katatoniczne

• F06.2 – Organiczne zaburzenie urojeniowe
• F06.3 – Organiczne zaburzenie afektywne
• F06.4 – Organiczne zaburzenie lękowe
• F06.5 – Organiczne zaburzenie konwersyjne
• F06.6 – Organiczna chwiejność emocjonalna (astenia)
• F06.7 – Łagodne zaburzenia procesów poznawczych
• F06.8 – Inne organiczne zaburzenia psychiczne

F07 – Organiczne zaburzenia osobowości i zachowania

F00 – Otępienie w chorobie Alzheimera

Pierwszymi symptomami tego typu otępienia są zaburzenia poznawcze tj. zaburzenia pamięci, myślenia, uwagi i spostrzegania. Występują tutaj takie objawy jak zaburzenia pamięci świeżej, w późniejszym przebiegu choroby pojawiają się również zaburzenia pamięci trwałej, kolejny objaw to zaburzenie umiejętności logicznego i sensownego sądzenia, myślenia abstrakcyjnego, myślenie charakteryzuje się spowolnieniem i rozwlekłością, a jego transfer jest zmniejszony. W chorobie tej wykonywanie codziennych czynności sprawia trudność podobnie jak przyswajanie i przetwarzanie informacji. Częstym symptomem występującym w tym otępieniu jest również apatia, która jest bardzo uporczywa i należy traktować ją poważnie. Otępienie to ma wolny początek oraz postępujący przebieg, dlatego też szybkie zdiagnozowanie i podjęcie odpowiedniego leczenia zwiększa szansę na spowolnienie rozwoju tej choroby. Do objawów somatycznych, które mogą wystąpić w tym rodzaju otępienia są zaburzenia neurologiczne, a w tym odruchy pierwotne – ryjkowy, ssania, chwytny, dłoniowo – bródkowy oraz zaburzenia ruchowe takie jak sztywność, drżenie, bradykineza czy hipokineza. W późniejszym przebiegu choroby mogą pojawić się takie objawy jak nietrzymanie moczu i stolca, mioklonie, rzadko napady padaczkowe, kacheksja, przykurcze zgięciowe rąk i nóg. Bardzo często choroba ta przed jej zdiagnozowaniem przebiega skrycie, pacjent może funkcjonować z nią przez lata nie będąc świadomym jej istnienia. Bardzo istotne w chorobie Alzheimera jest rozróżnienie jej na chorobę o wczesnym i późnym początku. Przed 65 rokiem życia diagnozuje się tę o wczesnym początku, zaś w późniejszym wieku chorobę Alzheimera o późnym początku. Im wcześniejsza diagnoza tym gorsze rokowania – szybciej pojawiają się cięższe objawy i choroba przebiega gwałtowniej. W literaturze przedmiotu można znaleźć trzy stadia choroby Alzheimera, które są zależne od objawów, a są to mianowicie:

• stadium wczesne – cechujące się zaburzeniami w sferze pamięci świeżej, w przyswajaniu, przetwarzaniu i zapamiętywaniu nowych informacji, upośledzeniem zdolności językowych związanych z funkcjami wykonawczymi, a mianowicie jest związane ze zubożeniem słownictwa zarówno mówionego jak i pisanego, innym objawem występującym w tym stadium są zmiany nastroju – apatia.
• stadium pośrednie – pojawia się nieumiejętność zapamiętywania oraz przypominania sobie nowych informacji, wydarzenia z przeszłości nie ulegają całkowitemu zapomnieniu, pojawiają się jednak pewne luki w pamięci, związane np. z orientacją w przestrzeni – co do miejsca zamieszkania, miejsc znajdujących się w domu itd, często chory nie rozpoznaje też swoich bliskich. W stadium tym może również wystąpić agresja w stosunku do innych osób.
• stadium ciężkie – charakteryzuje się całkowitą niemożnością chodzenia czy wykonywania zwykłych codziennych czynności, trudności sprawiają nawet jedzenie i połykanie, nie ma kontroli nad zwieraczami, często też występują odleżyny oraz zahamowanie mowy. Choroba ta kończy się w tym stadium śmiercią, zazwyczaj z przyczyn infekcyjnych.

Otępienie w chorobie Alzheimera występuje u 15-20 % osób chorych genetycznie i w tych przypadkach związane jest z co najmniej 4 różnymi genami w chromosomach. Jej przyczyny i powstawanie nie są jednak dobrze poznane, jak do tej pory. Jedna z teorii mówi, że wiąże się ona z plakami i splątkami neurofibrylarnymi w mózgu. Istnieje kilka hipotez dotyczących powstawania tej choroby min. hipoteza cholinergiczna, amyloidowa czy tau jednak nigdy nie zostały one potwierdzone. Jeśli chodzi o leczenie choroby Alzheimera, możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Nie została poznana żadna terapia czy leczenie które zatrzymałoby chorobę lub też odwróciło jej postępowanie. Choroba ta jest nieuleczalna stosuje się w niej leczenie farmakoterapeutyczne, psychospołeczne i opiekę nad chorym. Jedynym skutecznym sposobem na opóźnienie ograniczenia funkcji poznawczych są ćwiczenia umysłowe np. ćwiczenie pamięci oraz fizyczne.

F01 – Otępienie naczyniowe

W literaturze przedmiotu stosuje się zamiennie określenia ?otępienie naczyniowe?, ?otępienie miażdżycowe? i ?otępienie wielozawałowe?. Ten rodzaj otępienia w swoich objawach nie różni się znacznie od otępień zwyrodnieniowych – otępienia w chorobie Alzheimera czy przy chorobie Picka. Jedynymi symptomami, które wskazują na ten rodzaj demencji jest przebieg choroby, dodatkowe objawy psychopatologiczne, neurologiczne czy też wyniki badań obrazowych. Według ICD-10 otępienie naczyniowe można podzielić na :

• otępienie naczyniowe o ostrym początku
• otępienie wielozawałowe
• podkorowe otępienie naczyniowe
• mieszane korowo – podkorowe otępienie naczyniowe
• wyróżnia się jeszcze jedną formę otępienia naczyniowego, a mianowicie otępienie typu alzheimerowskiego z objawami uszkodzenia naczyniowego, które zalicza się do otępienia przy chorobie alzheimera

Przyczyną pierwotną otępienia naczyniowego jest uszkodzenie w okolicach kory mózgu lub połączeń pomiędzy tymi okolicami, a więc nieprawidłowe działanie naczyń w mózgu. Poprzez te dysfunkcje tworzą się zaburzenia funkcji poznawczych, które są głównym komponentem otępienia naczyniowego.

Symptomami mogącymi zwiastować tę choroby i pojawiającymi się jeszcze przed objawami stricte z nią związanymi, są bóle oraz zawroty głowy, ciągłe uczucie zmęczenia oraz nocne poczucie lęku ale również napady niedokrwienne, które po jakimś czasie ustępują. Objawy charakterystyczne dla tego typu otępienia to nagły początek, zaburzenia pamięci świeżej, zaburzenia afektu – chwiejność emocjonalna, stany depresyjne, apatia, agresja, wycofanie, zaburzenia funkcji wykonawczych – niemożność wykonywania zadań, działań czy innych aktywności wymagających wcześniejszego planu, perseweracje, zaburzenia uwagi, dysfunkcje językowe.

W diagnozie otępienia naczyniowego istotne jest pojawienie się choroby naczyń mózgowych oraz otępienia, w niedużym od siebie odstępie czasowym. Pomocna w tej diagnozie jest też skala Hachinskiego, w której maksymalną ilością punktów jaką można uzyskać jest 18, po uzyskaniu 7 i więcej punktów diagnozuje się otępienie naczyniowe.

W literaturze przedmiotu można znaleźć jeszcze inny podział otępienia naczyniowego, a mianowicie jest to:

• otępienie poudarowe:

               -po udarze strategicznym

               -wielozawałowe

               -po krwotoku mózgowym

• otępienie podkorowe

                -w przebiegu uszkodzenia istoty białej

                -zawały zatokowe

• otępienie typu alzheimerowskiego z objawami uszkodzenia naczyniowego  

Charakteryzując każdy z podtypów tego zaburzenia, można powiedzieć, że objawy jakie występują w otępieniu poudarowym to: zaburzenia w myśleniu abstrakcyjnym, płynności myślowej, pamięci operacyjnej, dysfunkcje funkcji wykonawczych, czy uwagi. Najczęściej występującym podtypem tego otępienia jest otępienie podkorowe, w którym można wyróżnić takie symptomy jak: wolniejsze przetwarzanie informacji, trudności w planowaniu, podejmowaniu i realizowaniu zadań czy innych aktywności, zaburzenia pamięci jednak, w tym przypadku w stopniu umiarkowanym, oprócz zaburzeń poznawczych występują jeszcze tzw. objawy pozapiramidowe typu: zaburzenia chodu, spowolnienie ruchowe czy wzmożenie napięcia mięśniowego.

F02 – Otępienie w innych chorobach sklasyfikowanych gdzie indziej

Klasyfikacja chorób ICD-10 wyróżnia tutaj kilka różnych typów otępień w przebiegu wielu chorób, a mianowicie są to:

• otępienie w chorobie Picka
• otępienie w chorobie Creutzfeldta- Jakoba
• otępienie w chorobie Huntingtona
• otępienie w chorobie Parkinsona
• otępienie w chorobie nabytego upośledzenia odporności HIV
• otępienie w innych chorobach, klasyfikowanych gdzie indziej

Otępienie w chorobie Picka charakteryzuje się zaburzeniami zależnymi od obszaru uszkodzenia płatów czołowych. Objawy jakie mogą wystąpić to brak zainteresowań i inicjatywy, które kiedyś były obecne, mogą pojawiać się również epizody euforyczne, które nie mają żadnego wyjaśnienia, są niespodziewane i nonsensowne, na początku choroby nie występują tutaj zaburzenia pamięci, tworzą się za to zaburzenia mowy – afazja oraz zaburzenia emocjonalne. Sporadycznie mogą pojawiać się takie objawy jak zaburzenia chodu, drżenie, spowolnienie ruchowe lub sztywność mięśniowa nazywane objawami pozapiramidowymi. W późniejszym przebiegu choroby zauważa się zaburzenia pamięci, trudności w relacjach z innymi ludźmi – osłabienie kompetencji społecznych, które często prowadzą do dziwnych i wybuchowych zachowań. Otępienie w tej chorobie powstaje na skutek powstawania nieprawidłowości upośledzających funkcje w obszarze płatów czołowych i skroniowych w przebiegu choroby Picka.

Otępienie w chorobie Creutzfeldta – Jakoba cechuje się nagłym, szybkim i postępującym pojawieniem się objawów demencji, nie jest jednak często występującym zaburzeniem, jest to tzw. gąbczaste zwyrodnienie mózgu. Początkowe symptomy, występujące w tej chorobie to min. zmiany nastroju, odczuwanie niepokoju, brak apetytu który powoduje utratę masy ciała, zaburzenia snu oraz zmiany w funkcjonowaniu poznawczym, objawy te bardzo często są lekceważone i nie są identyfikowane z tą chorobą. Najważniejszym kryterium diagnostycznym powinno być szybko pojawiające się otępienie (od kilku tygodni do kilku miesięcy). Głównymi objawami są niedowład kończyn dolnych i górnych, drżenie i zaburzenia równowagi, czucia oraz koordynacji motorycznej. Prócz tych symptomów mogą pojawić się zaburzenia zachowania, zespół depresyjny, lęk czy nawet psychozy.

Otępienie w chorobie Huntingtona, w której jednymi z najwyraźniejszych objawów są ruchy pląsawicze a więc chaotyczne, niekontrolowane i szybkie ruchy kończyn oraz grymasy na twarzy, które mają przypominać ruchy dowolne, ale też otępienie podkorowe. Inne symptomy tej choroby to tzw. bradykinezja – spowolnienie ruchowe z nieumiejętnością wykonywania szybkich ruchów oraz ich opóźnioną reakcją, bradyfrenia – spowolnienie myślowe, zaburzenia w takim obszarze funkcji poznawczych jak sądzenie czy organizacja, w mniejszym stopniu koncentracja, pamięć i płynność umysłowa. Często pojawia się dyzartria, nie występują jednak takie zaburzenia jak afazja, agnozja czy apraksja, również orientacja oraz rozumienie są zachowane. U ponad połowy chorych na to zaburzenie występuje ryzyko zachowań suicydalnych, znaczna część osób dotkniętych tą chorobą cierpi na depresje lub nadmierną pobudliwość z napadami gniewu i agresji. Choroba ta ma swój początek zwykle między 30 a 50 rokiem życia.

Otępienie w chorobie Parkinsona, najczęściej występuje pomiędzy 40 a 60 rokiem życia, cechuje się powolnym i etapowym nasilaniem się objawów w przeciągu nawet kilkunastu lat. Pierwszymi symptomami choroby są spowolnienie ruchowe oraz chaotyczność ruchów, ale również wystąpienie zaburzeń w pisaniu – dominuje bardzo małe pismo. Kolejno pojawiającymi się objawami tego zaburzenia są opóźnione procesy psychiczne oraz zaburzenia równowagi. Występuje również depresja, sztywność osobowości, parestezje kończyn czy zaparcia. Najbardziej typowymi i głównymi objawami są spowolnienie ruchowe, tzw. chód szurający, problemy z wykonywaniem i inicjowaniem ruchów, sztywność mięśni i drżenie kończyn. Pojawić się mogą również niestabilna postawa, pochylenie tułowia do przodu, cicha mowa, dyzartria, zaburzenia pamięci czy objawy wegetatywne. Zaburzenie to postępuje bardzo stopniowo i w pewnym momencie prowadzi do inwalidztwa.

Otępienie w chorobie nabytego upośledzenia odporności HIV, które charakteryzuje się uszkodzeniem funkcji poznawczych – spowolnieniem myślowym, trudnościami w skupianiu uwagi, zaburzeniami pamięci, oraz funkcji ruchowych takich jak utrzymywanie równowagi, drżenie czy umiejętność wykonywania precyzyjnych ruchów, również funkcji mowy i zmianami zachowania – przygnębieniem, zubożeniem emocjonalności i spontaniczności, częsta jest też izolacja społeczna. Aż u 30% osób chorych na HIV lub AIDS stwierdza się otępienie, jest ono wynikiem osłabienia funkcjonowania poznawczego człowieka.

F03 – Otępienie bliżej nieokreślone

W literaturze przedmiotu otępienie bliżej nieokreślone dzieli się na

• przedstarcze a w nim otępienie bliżej nieokreślone, psychozę bliżej nieokreśloną oraz pierwotnie zwyradniające otępienie bliżej nieokreślone
• starcze do którego zaliczamy otępienie bliżej nieokreślone typu depresyjnego lub paranoidalnego oraz psychozę bliżej nieokreśloną

Do tego typu otępienia nie wlicza się otępienia starczego z majaczeniem lub ostrym stanem zmącenia świadomości ani starości bliżej nieokreślonej.

F04 – Organiczny zespół amnestyczny

Jest to zespół który charakteryzuje się zaburzeniami pamięci zwłaszcza krótkotrwałej oraz długotrwałej – w mniejszym stopniu. Pacjenci z tym zaburzeniem pamiętają to co zdarzyło się przed chwilą – w ciągu kilku ostatnich minut, w przeciwieństwie do tego co stało się przed kilkoma godzinami. Chorzy nie wykazują tutaj zaburzeń w zdolności przechowywania informacji krótkoterminowych, jednak ich umiejętność przyswajania nowych informacji jest tutaj znacznie upośledzona. Wykonywane przez tych chorych zadania takie jak powtarzanie liczb a więc zadania związane z pamięcią krótkotrwałą wychodzą bardzo indywidualnie. Jeśli chodzi o funkcje poznawcze, uwagi, koncentracji, orientację, intelekt i postrzeganie są one w normie. Inne symptomy pojawiające się w tym zaburzeniu to konfabulacje, apatia, niska pobudliwość i brak wglądu w chorobę. Prócz amnezji wstecznej występuje również amnezja następcza. Organiczny zespół amnestyczny jest najczęściej spowodowany uszkodzeniami mózgu związanymi z guzami, urazami, udarami czy infekcjami, dlatego też amnezja wsteczna wraz z ustąpieniem uszkodzeń mózgu może w tym przypadku zanikać. Podobnie jest z konfabulacjami, które mogą ustępować lub też zupełnie odwrotnie być długotrwałe. Ważne jest również to, że nie pojawia się tutaj zmącenie świadomości. Pacjenci z tym rodzajem amnezji najczęściej leczeni są przez specjalistów z dziedziny neurologii. Organiczny zespół amnestyczny odróżnia się od amnezji dysocjacyjnej, amnezji wywoływanej alkoholem lub innymi środkami psychoaktywnymi, otępień, epizodów majaczeniowych czy zaburzeń pamięciowych w depresji.

F05 – Majaczenie

Występowanie zespołu majaczeniowego jest bardzo częste, zwłaszcza na oddziałach chirurgicznych i internistycznych oraz w domach opieki najczęściej u osób po 75 roku życia. Mówiąc najkrócej majaczenie to zaburzenie, tudzież splątanie świadomości. Kryteriami diagnostycznymi są tutaj: zaburzenie uwagi i świadomości, zaburzenia poznawcze takie jak osłabienie myślenia abstrakcyjnego, które jest niespójne, czy też urojenia, zaburzenia spostrzegania – pojawiające się omamy i złudzenia, zaburzenia pamięci krótkotrwałej – z zaburzeniami orientacji allopsychicznej i w niektórych przypadkach również autopsychicznej, zaburzenia napędu psychomotorycznego, zaburzenia afektu takie jak odczuwanie lęku i agresji, zaburzenia tzw. rytmu snu i czuwania. Majaczenie cechuje również szybki i ostry początek oraz nie dłuższy czas trwania niż 6 miesięcy. Jeśli chodzi o jakościowe zaburzenia świadomości w tym przypadku należą do nich słaba percepcja i obniżona umiejętność koncentracji uwagi, zaś jeśli chodzi o ilościowe zaburzenia świadomości mówimy tutaj o tzw. somnolencji – nadmiernej senności, osłabieniu psychomotorycznym z zachowanym kontaktem z otoczeniem oraz rzadko występującym w majaczeniu stanie soporu – półśpiączki – patologicznym głębokim śnie z reakcją jedynie na bodźce bólowe. Kryterium rozróżniającym zespół majaczeniowy od intoksykacji różnymi środkami psychoaktywnymi jest brak zwiększonej czujności, która występuje w tym drugim przypadku. Rzadkimi lecz występującymi czasami objawami są halucynacje, napady padaczkowe czy też zaburzenia wegetatywne.

Istnieją trzy typy majaczenia, które są rozróżniane ze względu na napęd psychomotoryczny i są to:

• majaczenie hiperaktywne, charakteryzujące się wysokim pobudzeniem, pojawiającą się agresją oraz lękiem
• majaczenie hipoaktywne, cechujące się niskim pobudzeniem, pojawieniem się apatii, słabą zdolnością skupiania uwagi i myślenia
• majaczenie mieszane, gdzie występują na zmianę obydwa obrazy majaczenia – hiperaktywne i hipoaktywne

Przyczyny mogące wywoływać stan majaczenia to np. choroby immunologiczne, choroby metaboliczne, napady padaczkowe, zapalenie mógzgu i opon mózgowo – rdzeniowych, choroby neurologiczne, choroby mózgu: guzy mózgu, krwiaki pod- i nadtwardówkowe, otępienie wielozawałowe, typu Alzheimera, mieszane, inne, udary i urazy głowy, czy stany prowadzące do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Podczas diagnostyki chorego najpierw uwzględnia się pierwotne choroby mózgu, później wtórne choroby mózgu, następnie zatrucia środkami psychoaktywnymi i na końcu dopiero zespoły odstawienne.

Jeśli chodzi o badanie stanu psychicznego pacjenta z majaczeniem najczęściej używa się do tego dwóch metod badawczych a mianowicie jest to krótka ocena stanu psychicznego – Mini Mental State Examination ? MMSE poprzez który można ocenić takie funkcje poznawcze jak ocena autopsychiczna pacjenta, jego pamięć werbalną, uwagę, funkcje językowe oraz analizę wzrokowo – przestrzenną oraz test rysowania zegara – clock drawing test ? CDT, gdzie można zweryfikować procesy wzrokowo – przestrzenne, myślenie abstrakcyjne oraz umiejętności konstrukcyjne.

Leczenie zespołu majaczeniowego skupia się na rozpoznaniu i usunięciu przyczyny wywołującej tę chorobę, a jeżeli nie jest to możliwe to na terapii umożliwiającej obniżenie niedotlenienia, wyrównania nadciśnienia czy odwodnienia. Ważna jest również stała kontrola medyczna oraz wsparcie ze strony bliskich i otoczenia.

F06 – Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

Najważniejszym kryterium diagnostycznym jest obecność choroby mózgu lub tzw. systemowej z objawami mózgowymi później dopiero bierze się pod uwagę związek czasowy pomiędzy chorobą główną a symptomami psychicznymi. Ważne jest również to że nie powinna występować tutaj żadna inna przyczyna tych zaburzeń psychicznych oraz to, że symptomy otępienia ani majaczenie nie powinny się tutaj pojawić.

• F06.0 – Halucynoza organiczna

Charakteryzuje się uporczywymi i powracającymi halucynacjami wzrokowymi lub słuchowymi, przy jednoczesnym braku zaburzeń świadomości czy też innych funkcji poznawczych. Mogą również pojawiać się urojenia, które jednak w tym przypadku nie wychodzą na pierwszy plan. Trochę inaczej jest przy tzw. urojeniach dermatozy w których chory uważa, że na jego ciele znajduje się duża liczba pasożytów, które wnikają w jego skórę. Ważny jest tutaj fakt, że ten typ zaburzenia nie jest wywoływany przez alkohol czy inne substancje psychoaktywne. Najczęściej przyczynami halucynozy organicznej są guzy mózgu, zapalenia mózgu i opon mózgowych, urazy oraz epilepsja. Nie rzadko chory zdaje sobie sprawę, z tego że jego spostrzeżenia są nieprawdziwe i wie, że są to objawy jego choroby. Prócz halucynozy organicznej występują jeszcze inne typy halucynoz np. halucynoza pasożytnicza, alkoholowa czy pedunkularna. Halucynozę organiczną spośród pozostałych rodzajów wyróżnia właśnie, świadomość patologiczności występujących spostrzeżeń.

• F06.1 – Organiczne zaburzenie katatoniczne lub urojeniowe

Pierwsze z nich cechuje się wzmożoną lub obniżoną czynnością psychomotoryczną i innego rodzaju objawami katatonicznymi. Osoby ze wzmożoną aktywnością są nadmiernie pobudzone, zaś osoby z obniżoną aktywnością popadają w osłupienie. Zaburzenia te mogą pojawiać się na zmianę. Jeśli chodzi o organiczne zaburzenie urojeniowe objawami występującymi tutaj są przede wszystkim urojenia, czasami pojawiają się omamy, jednak w obrazie klinicznym są to symptomy poboczne. Inne objawy mogące wystąpić w tym zaburzeniu to formalne zaburzenia myślenia oraz epizody zaburzeń psychomotorycznych. Świadomość chorych nie jest tutaj zaburzona ale zdolności intelektualne tak, co jednak nie jest zbyt widoczne. Najczęściej pacjenci  doświadczają urojeń paranoidalnych, rzadziej występują u nich urojenia hipochondryczne, wielkościowe czy niższości, aczkolwiek takie również mogą się pojawić.

• F06.3 – Organiczne zaburzenie afektywne

Inaczej nazywane zaburzeniami psychoorganicznymi. Charakteryzują się pojawiającymi się zaburzeniami nastroju, takimi jak depresja, hipomania, mania lub zaburzeniami dwubiegunowymi, jednak ich przyczyny leżą w uszkodzeniach mózgu takich jak guzy, urazy, udary, stany zapalne czy zatrucia. Nie występują tutaj zaburzenia świadomości ani deficyty poznawcze. Ważne jest to, że występujące zaburzenia afektywne nie są w tym przypadku reakcją na chorobę a to właśnie choroba jest ich źródłem.

• F06.4 – Organiczne zaburzenie lękowe

Są to również zaburzenia wywołane uszkodzeniami mózgu. Wyrażają się objawami takimi jak te występujące w zaburzeniach lękowych, mogą to być również napady paniki czy też objawy somatyczne towarzyszące zaburzeniom lękowym np. kołatanie serca, zawroty głowy czy poczucie odrealnienia i odczłowieczenia. Podobnie jak w poprzednich przypadkach, również i tutaj przyczyną tego zaburzenia jest choroba mózgu. Bardzo często zdarza się, że różnorakie choroby somatyczne czy też przyjmowane leki wywołują zespoły lękowe.

• F06.5 – Organiczne zaburzenie konwersyjne

Są to zaburzenia w których dochodzi do przeformułowania zaburzeń psychicznych na somatyczne. Charakteryzują się zaburzeniami ruchu typu ataksje, porażenia, drżenie, napadami drgawkowymi oraz zaburzeniami percepcji słuchowej i wzrokowej, objawiającymi się tzw. ślepotą i głuchotą histeryczną. Zaburzenia te podobnie jak inne zaburzenia w tej grupie mają podłoże organiczne i są wywoływane uszkodzeniami i chorobami mózgu.

• F06.6 – Organiczna chwiejność emocjonalna (astenia)

Jest to zaburzenie w którym występują takie objawy jak chwiejność emocjonalna, nieumiejętność kontroli emocji, męczliwość, związana z ubytkiem energii oraz upośledzenie funkcji poznawczych zwłaszcza pamięci, ma ono podłoże organiczne. W zaburzeniu tym również mogą pojawiać się objawy somatyczne np. zawroty głowy czy bóle. Przyczyny powodujące tą chorobę to najczęściej urazy, zapalenia mózgu oraz choroby naczyń mózgowych.

• F06.7 – Łagodne zaburzenia procesów poznawczych

Cechuje się upośledzeniem pamięci, uwagi, myślenia, mowy i funkcji wzrokowo – przestrzennych. Symptomy muszą utrzymywać się przez co najmniej 2 tygodnie oraz mogą pojawiać się indywidualnie lub też mogą mieć ze sobą jakieś relacje. Nie są one jednak tak silne, że można by zdiagnozować przy nich otępienia. Ta jednostka chorobowa nie jest dokładnie scharakteryzowana ani szerzej opisana w literaturze przedmiotu. W tym przypadku również do rozpoznania tego zaburzenia konieczne jest wystąpienie urazu lub choroby mózgu, będącymi jego źródłem.

F07 – Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu
Charakteryzują się zmianami osobowości oraz zachowań w wyniku przebytej choroby mózgu, jego uszkodzenia lub dysfunkcji. Osobowość pacjenta z przed choroby przekształca się, pojawiają się inne cechy a umiejętności społeczne wcześniej nabyte zanikają, zmienia się też pobudliwość, która bardzo często może być nieprzewidywalna, następują ponadto zmiany w zakresie ekspresji emocji. Pojawić się mogą również zaburzenia poznawcze, takie jak brak celowości działania czy umiejętności realizowania zaplanowanych wcześniej działań. Jeśli chodzi o sferę językową, mowa pacjenta staje się wolniejsza i sztywna. Chory traci również umiejętność adaptacji do nowych sytuacji, a jego wcześniejsze przekonania mogą zmieniać się na urojeniowe o charakterze myśli nadwartościowych. W sferze seksualnej pacjent odczuwa obniżenie popędu seksualnego. Przyczyny tych zaburzeń są również związane z chorobami, urazami, guzami i uszkodzeniami mózgu oraz padaczką. Wyróżnia się tutaj takie typy zaburzeń jak organiczne zaburzenie osobowości, zespół po zapaleniu mózgu czy zespół po wstrząśnieniu mózgu.