Pomoc — Psycholog Olkusz

Gdy mężczyzna staje się ojcem…

O sytuacji mężczyzny, który oczekuje na przyjście swojego dzieci można mówić w kontekście jego domu rodzinnego. Wzór ojca był kształtowany w kontakcie z własnym ojcem; negatywne doświadczenia utrudniają właściwe podjęcie roli ojca, nawiązanie bliskich relacji z dzieckiem zarówno przed jak i po urodzeniu. Brak ojca lub jego nieobecność mogły spowodować trudności w dookreśleniu własnej tożsamości syna i brak modelu męskiej roli w rodzinie. Na ogół mężczyzna ma zamiar dać swemu dziecku to, czego od własnego ojca nie otrzymał. Własna żona odwołuje męża do relacji z matką. Synowie matek opiekuńczych i czułych, z którymi mieli dobre relacje, lepiej radzą sobie z adaptacją do nowej sytuacji życiowej. Im większa gotowość na poczęcie, tym szybszy proces zaakceptowania dziecka i uświadomienia sobie faktu poczęcia i własnej roli. Perspektywa zwiększonej odpowiedzialności za materialne położenie rodziny może powodować stres (zwłaszcza w trudnej sytuacji materialnej poczęcie dziecka może być odebrane negatywnie). Na pojawienie się nieplanowanego dziecka niektórzy ojcowie reagują szokiem, nie są na nie przygotowani, może pojawić się wrogość wobec dziecka. Z kolei postawa kobiety roszczącej sobie prawo do szczególnej opieki i wykorzystującej swój odmienny stan (?spójrz, jak bardzo się poświęcam?) może powodować u męża poczucie winy za cierpienia żony i wywoływać postawę nadmiernej opieki lub do ucieczki przed żoną.

U niektórych mężczyzn może wystąpić szereg objawów psychopatologicznych na wieść o poczęciu dziecka (np. dziwaczne zachowania, stosowanie środków psychoaktywnych, alkoholizm). Występuje to rzadko, na ogół u mężczyzn z negatywnymi doświadczeniami seksualnymi (np. wykorzystywanych w dzieciństwie).

Wielu ojców przeżywa okresową niechęć oraz lęk przed trudami wychowania. Są to początkowe, dość powszechne odczucia.

Istnieje kilka faz ojcowskiego zaangażowania w prenatalny rozwój dziecka:

faza 1.? obejmuje czas od kilku godzin do kilku tygodni, gdy nie ma stuprocentowej pewności co do poczęcia dziecka. Stan niepewności powoduje huśtawkę emocjonalną;
faza 2.? po uzyskaniu pozytywnej diagnozy następuję kilka pierwszych miesięcy, w których ojciec jest zaangażowany w niewielkim stopniu. Rola ojca w rozwoju prenatalnym jest na tym etapie często kwestionowana;
faza 3.? środkowy okres rozwoju prenatalnego (12 ? 25 tydzień), stopniowe uwidacznianie się obecności dziecka, pogłębia się wtedy więź małżeńska, rozwijają się uczucia ojca do dziecka. Tylko niektórzy mężczyźni mają nadal trudności z adaptacją do nowej roli;
faza 4.? okres skupienia się rodziców na aktualnych i przyszłych potrzebach dziecka. Wyobrażenia o dziecku stają się coraz bardziej konkretne. Przed porodem u niektórych mężczyzn może pojawić się napięcie, lękliwość, jawny i ukryty niepokój. Narasta lęk o przebieg porodu i stan zdrowia dziecka, lęk przed zbliżającym się podjęciem funkcji opiekuńczych.

U wielu mężczyzn dominują przeżycia związane z uświadomieniem sobie procesu starzenia się ? są o jedną generację starsi. Powoduje to szereg ważnych pytań o własną tożsamość i sens życia. U pewnej grupy mężczyzn występuje wtedy zależność uczuciowa od żony ? pojawia się pragnienie, aby im ?matkowała?. Żona jest skoncentrowana na swoim stanie i rozwoju dziecka, na jego potrzebach. W sytuacji, gdy mężczyzna jest izolowany od spraw związanych z rozwojem dziecka, może u niego wystąpić poczucie osamotnienia i zagubienia.

Mężczyźni zadowoleni z życia seksualnego spełniają lepiej funkcje ojcowskie i czerpią z nich więcej satysfakcji. Jeśli rozwój dziecka przebiega prawidłowo współżycie pary nie zmienia się, może być nawet częstsze i piękne ze względu na obecność owocu wzajemnej miłości.

W środkowym okresie rozwoju prenatalnego zmiany sylwetki kobiety są dla większości mężczyzn podniecające i pobudzają pożądanie seksualne. Ciało kobiety może wówczas budzić emocje zarówno pozytywne (uznania, szacunku, zafascynowania jej pięknem) jak i negatywne (odraza, wstręt, wstyd, niechęć). Niektórzy boją się współżycia przy kontakcie z ?dużym brzuchem?, boją się, że uszkodzą jego ?zawartość?. Boją się nawet dotykać brzuch, tym bardziej nie chcą podjąć współżycia.

Kwestie związane ze współżyciem przed porodem powinny być omawiane przez małżonków. Kobieta bowiem wykazuje inne potrzeby w tym czasie niż mężczyzna (może być zmęczona i pochłonięta sprawami swoich dolegliwości itp.). Jest nastawiona raczej na pieszczoty i czułości, na samą bliskość fizyczną. Okres tuż przed porodem wymaga wstrzemięźliwości.

Przystosowanie się do nowej roli wymaga wiele energii psychicznej. Tam, gdzie nie dotarła zachodnia cywilizacja, istnieje szereg magiczno ? religijnych form zachowań i pouczeń obowiązujący mężczyznę (tzw. kuwada) ? zasady, co mężczyzna może jeść i pić, jakich czynności nie może wykonywać itp. Kuwada nakazuje wstrzemięźliwość seksualną i towarzyszenie żony w czasie akcji porodowej.

W kulturze zachodniej, gdzie zaniknęła kuwada, występują u mężczyzn dolegliwości fizyczne i psychiczne związane z radzeniem sobie z nową rolą (zmęczenie, zaburzenia snu, bóle kręgosłupa itp.). Mimo tych dolegliwości nie korzystają z pomocy medycznej. Presja społ. wymaga, aby byli silni, by byli oparciem dla żony.

Lęki związane ze stanem zdrowia żony i dziecka mogą być osłabione, gdy ojciec uczestniczy w badaniach lekarskich żony, gdy uczestniczy w szkole rodzenia, gdy przygotowuje się do pielęgnacji noworodka. Inną formą radzenia sobie z lekiem jest fantazjowanie na temat dziecka i wspólnych zabaw.

Gdy kobieta staje się matką…

Pierwszy okres po poczęciu dziecka to czas intensywnych przeżyć kobiety. Może to być czas trudny. Psycholodzy określają ten etap jako ?okres kryzysu psychicznego?. Jeśli przebiega on prawidłowo, prowadzi do funkcjonowania na wyższym poziomie dojrzałości. Najsilniejszy kryzys oraz jego pozytywne lub negatywne skutki występują przy pierwszym dziecku (wtedy zachodzą najbardziej znaczące przemiany w sposobie życia, które kobieta musi zaakceptować).

Jeśli chodzi o pierwszy trymestr, to na ogół jest to czas bardzo trudny, bo poczęcie dziecka wywołuje zmiany fizyczne i psychiczne, zmienia sytuację społeczną kobiety.

Mogą pojawić się zmiany w postrzeganiu własnego ciała. Nowa gospodarka neurohormonalna może powodować rozchwianie równowagi psychicznej ? przeżywanie silnych, skrajnych uczuć i emocji ? od radosnych do głęboko lękowych i depresyjnych; objawy fizjologiczne ? np. wymioty, senność, wrażliwość na zapachy ? mogą nie być odczytywane przez kobiety jako sygnał od dziecka informujący o jego obecności oraz rozwoju oraz zmianach przystosowawczych organizmu, ale jako uciążliwość i dolegliwość wywołującą lęk i niechęć do ich przyczyny. Koncentracja na dolegliwościach może powodować egocentryzm, skupienie na sobie, niechęć do przyczyny, która je wywołuje. Przez niektóre kobiety ustanie miesiączki może być traktowane jako zaburzenie, które trzeba leczyć środkami farmakologicznymi (środki wywołujące miesiączkę mogą spowodować poronienie). Istnieje ryzyko, że kobieta nie będzie akceptować faktu powiększania się jej piersi w czasie trwania ciąży.

Kolejnym elementem mogą być zmiany w postrzeganiu siebie. Ważne jest zaakceptowanie obecności dziecka i różnic między swoją osobą i osobą dziecka (zmiana myślenia ?ja? na myślenie ?my?). Jednakże dla wielu kobiet dziecko jest tylko zarodkiem, guzem, który rośnie w jej brzuchu (wówczas trudno jest dziecko obdarzyć od początku miłością, mogą pojawić się tu myśli o aborcji). Pozytywne zmiany w myśleniu o dziecku mogą czasami nastąpić dopiero w momencie odczuwania jego ruchów, które świadczą o obecności dziecka, o jego odrębności. Wiele kobiet w tym okresie może jeszcze nie czuć się matkami (?będę mamą?, ?będziesz babcią? ? kobietę traktuje się jako przyszłą matkę). Brak poczucia dojrzałości do roli matki u niektórych kobiet przyczynia się do powstania lęku przed przyszłością, żalu za utratą beztroskiej przeszłości.

Kryzys psychologiczny jest pewną normą pierwszego okresu po poczęciu dziecka. Może pojawić się zachwianie pewności siebie, uczucia lękowe (np. lęk przed dzieckiem, lęk o zdrowie swoje i dziecka, lęk przed komplikacjami, przed chorobą, przed porodem! itp.). Większość kobiet pierwszy okres przeżywa radośnie, mimo pojawiających się niepokojów, gdyż posiadanie dziecka zaspokaja wiele potrzeb (np. bezpieczeństwa (dziecko może zapewnić opiekę na starość), afiliacji (poczucie więzi, przynależności do kogoś), uznania i szacunku (prestiż społeczny kobiet w ciąży), dodatniej samooceny (dziecko dowartościowuje kobietę, świadczy o jej biologicznej zdolności prokreacyjnej), twórczości (dziecko stymuluje do nabywania nowych umiejętności), sensu życia (jest po co i dla kogo żyć), nieśmiertelności (dziecko zaspokaja częściowo dążenie do nieśmiertelności, gdyż dziedziczy ich bogactwo genetycznie).

Zmiany w kontaktach społecznych to również istotny aspekt macierzyństwa. Chęć utrzymania dotychczasowej roli społecznej może być powodem do odrzucenia dziecka i decyzji o aborcji. Rzadko zdarza się, że kobieta traktuje dziecko jako rywala wobec partnera i obawia się, że nie będzie potrafiła podzielić swego czasu dla obojga. Kobieta z powodu poczęcia dziecka może być porzucona przez partnera (wtedy albo decyduje się na aborcję ? by odzyskać mężczyznę lub zemścić się na nim; lub chce je urodzić i nadać mu nazwisko ojca, aby ? jeśli jest on osobą znaczącą w środowisku ? upokorzyć go; może też chcieć urodzić dz., aby zrekompensować sobie utratę mężczyzny). Ważną rolę pełni stosunek własnej matki do kobiety ? zarówno obecny jak i dotychczasowa ich relacja. Jest to okres, w którym kobieta jest szczególnie podatna na sugestie z otoczenia. W środowisku, które nie ceni rodzicielstwa, kobieta może czuć się odepchnięta i pogardzana.

W drugim trymestrze nastepuję stabilizacja hormonalna i uczuciowa, większość dolegliwości ciążowych ustąpiła lub jeszcze się nie ujawniła; dziecko jest niewielkie, więc nie jest jeszcze ?ciężarem? dla matki; w pożyciu małżeńskim jest to zazwyczaj ?okres miodowy?.

W okresie tym moga pojawić się również zmiany w postrzeganiu własnego ciała, np. zmiana sylwetki kobiety w widoczny sposób, kobieta jest dumna, że jej ciało stanowi dobre miejsce rozwoju dla dziecka, jest zadowolona, wysokie poczucie własnej wartości i znaczenia macierzyństwa, kobieta dba o swój wygląd zewnętrzny, są kobiety, które zmiany w wyglądzie zewnętrznym przeżywają jako degradację (jeśli dla kobiety ważna była do tej pory atrakcyjność fizyczna i na niej budowała poczucie swojej wartości, może teraz nie akceptować dużego brzucha, może lękać się, że mąż przestanie się nią interesować, boi się zdrady z jego strony, może nosić wyszczuplające, krępujące ciało ubrania itp.). Jednakże rozwój dziecka skłania kobietę do większej dbałości o swoje zdrowie i do przestrzegania diety, czasem może występować lęk przed współżyciem seksualnym, aby nie uszkodzić dziecka (na tym etapie rozwoju dziecka nie stanowi to jednak zagrożenia).

Postrzeganie siebie ma związek z tym, iż kobieta czuje się coraz bardziej matką, postrzega dziecko jako odrębną osobę (jest to wzmagane przez jego coraz to żywsze ruchy). Jes to czas, gdzie pojawiają się fantazje i marzenia dotyczące dziecka, przypisywanie mu pewnych cech, kształtowania różnych form przywiązania do dziecka. Kobieta interesuje się rozwojem dziecka i jego wychowaniem, koncentruje się na tym, co dzieje się wewnątrz jej ciała. Zdarza się, że czasami ogranicza kontakty towarzyskie i swoje hobby, jej stan jest w centrum jej zainteresowania, częściej rozmawia ze swoim dzieckiem, które pozostaje ?wyimaginowanym przyjacielem?.

Kobiety w ciąży w pewnym momencie mają wielki dylemat komu, kiedy i jak powiedzieć o dziecku. Otoczenie chce wyręczać kobietę w jej pracach, jest opiekuńcze wobec niej. Ma ogromny wpływ na to, jak czuje się kobieta (np. może wyrażać dezaprobatę dla niektórych jej zachowań, np. palenie papierosów). Podatność na uwagi otoczenia może czynić kobietę ?małą dziewczynką?, którą każdy poucza i ma prawo oczekiwać od niej określonego działania. Czasami kobieta ogranicza swoje kontakty z innymi ludźmi, nawet z najbliższymi, ale może mieć poczucie, że stosunek innych do niej się zmienił.

Gdy przychodzi trzeci trymestr, wzrasta koncentracja kobiety na dziecku i porodzie, zmienia się jej wygląd, przeżycia i zachowania wobec innych ludzi. Kobiecie powiększają się maksymalnie piersi i brzuch, doświadcza różnych dolegliwości fizycznych (np. hemoroidy, zaparcia, bóle krzyża, ograniczona ruchliwość, szybkie męczenie się itp.). Ruchy dziecka stają się bardziej energiczne, co kobieta może odbierać jako znak witalności dziecka lub jako przyczynę niepokoju. Powstają oczekiwania wobec zachowań dziecka po porodzie na podstawie jego ruchów.

W tym trymestrze pojawiają się marzenia i oczekiwania wobec dziecka, że zaspokoi ono wszystkie nadzieje matki (np. marzenia niezrealizowane w dzieciństwie) oraz wyobrażenia o porodzie ? coraz intensywniejsze i budzące niepewność czy silny niepokój. W ostatnim czasie pojawiają się zachowania tzw. ?zakładanie gniazda? (generalne porządki, malowanie ścian, przygotowanie pokoju dla maluszka, troska o szczegóły). Może wystąpić uskarżanie się na spowolnienie umysłowe w tym czasie, trudności w koncentracji i zapamiętywaniu. Czasem powraca huśtawka emocjonalna, większość kobiet z utęsknieniem czeka na przyjście dziecka (choć czasem kobieta nie chce zerwać więzi, która w ciąży łączy ją z dzieckiem i chce odwlec poród, dziecko reaguje na te przeżycia i ?nie śpieszy się? z urodzeniem).

Jest to czas, gdzie może dojść do zerwania kontaktów z ludźmi, którzy nie dają kobiecie poczucia bezpieczeństwa; ze względu na krytyczną samoocenę i złe samopoczucie może w ogóle unikać spacerów, spotkań z innymi. A gdy kobieta musi zrezygnować z pracy, może czuć krzywdę i odizolowanie od świata, koncentruje się jej odczuciach i dolegliwościach, co może powodować zaburzenia zdrowotne. Kobieta przez macierzyństwo staje się mniej zależna od własnej matki, choć czasami właśnie poczęcie dziecka może ją zbliżyć do niej (czasami w tym okresie kobieta ma pragnienie, by własna matka otoczyła ją szczególną opieką, zwłaszcza gdy silnie identyfikuje się z dzieckiem i w nim się odnajduje).

Molestowanie seksualne dzieci

W dzisiejszych czasach ciągle słyszy się o nadużyciach i wykorzystaniu seksualnym dzieci, na których krzywda ta odbija piętno na całe ich przyszłe życie. Najczęściej wykorzystywane są dzieci będące poniżej 7 roku życia. ?Wykorzystywanie seksualne dzieci to każdy akt pomiędzy osobami o różnym stopniu rozwoju, którego celem jest seksualna gratyfikacja osoby na wyższym poziomie rozwoju? definicja C.K Faller. Skutki psychologiczne wykorzystywania seksualnego dziecka obejmują depresję, seksualizację zachowania, zespół stresu pourazowego, zaburzenia lękowe, naruszenie prawidłowego rozwoju seksualnego, zaburzenia odżywiania, wycofanie społeczne, skłonność do wykorzystywania dzieci będąc już w wieku dorosłym czy wiele innych. Jeśli chodzi zaś o skutki fizyczne to zalicza się do nich przede wszystkim uszkodzenia fizyczne ciała dziecka.

Patrząc z punktu psychologicznego wykorzystywanie seksualne dziecka związane jest przede wszystkim z zaburzoną relacją pomiędzy dzieckiem a osobą, której ono ufa. Mówi się tutaj o wykorzystaniu zaufania dziecka w celu osiągnięcia własnych potrzeb seksualnych przez osobę mu bliską. Nadużycie seksualne przy którym zostaje zerwane zaufanie dziecka nie dotyczy samego aktu seksualnego czy gwałtu ale też takich zachowań jak ocieranie się o dziecko, nieodpowiedni dotyk, pokazywanie zdjęć i filmów pornograficznych czy opisywanie zachowań seksualnych. Dziecko odczuwa wtedy zawstydzenie i dezorientację, wie że wydarzyło się coś złego, staje się obiektem w rękach oprawcy i nie potrafi się obronić.

Sprawca molestowania seksualnego dziecka:

Oprawcą może być zarówno osoba mu najbliższa jak i ktoś zupełnie obcy i niespokrewniony z nią. Osoby obce dzieli się na dwa typy sprawców

typ psychopatyczny, który jest niedojrzały w rozwoju seksualnym i który potrzebuje potwierdzenia, że posiada bezgraniczne możliwości, ten typ wyróżnia się niską empatią oraz brakiem odczuwania lęku, dziecko jest dla niego obiektem zastępczym, nad którym może dominować.
typ regresywny, dla którego charakterystyczny jest lęk przed dojrzałym partnerem seksualnym.

Jakie są skutki molestowania seksualnego u dzieci?

Wykorzystując dziecko pozbawia się go nie tylko dzieciństwa ale przede wszystkim zdolności do wchodzenia w bezinteresowne oraz głębokie relacje międzyludzkie. Poprzez takie działania zaburza się naturalny rozwój seksualny dziecka oraz jego ogólne funkcjonowanie. Niewątpliwe na pewno jest to, że nadużycia seksualne wpływają na dziecko – ofiarę bardzo negatywnie. W literaturze przedmiotu u dzieci wykorzystywanych seksualnie wyróżnia się dwa typy objawów:

wczesne, które występują w okresie do 2 lat od czasu zakończenia wykorzystywania
długotrwałe (odległe w czasie), które widoczne są przez dłuższy okres czasu, przekraczający 2 lata

Sfery w których mogą pojawić się skutki nadużyć seksualnych to:

sfera somatyczna – w której skutki molestowania są związane z pojawieniem się biegunek, zaparć, infekcji dróg moczowych, chorób wenerycznych, ciąży ale i również obrażeń na ciele takich jak otarcia, stłuczenia, siniaki, bóle w okolicach pochwy bądź odbytu, krwawienia z pochwy, przerwanie błony dziewiczej, obrzęki lub rany w okolicach odbytu.
sfera emocjonalna – odczuwanie takich emocji jak poczucie wstydu, poczucie winy, złość, ciągły niepokój, lęk, poczucie krzywdy, myśli samobójcze, poczucie utraty niewinności, poczucie bezsilności, mogą pojawić się stany depresyjne, fobie, problemy z koncentracją, niska samoocena, dziecko przyzwyczaja się do tego, że jest traktowane jak przedmiot czy obiekt, staje się ?czymś? a nie jest ?kimś? i z tym przekonaniem przechodzi przez całe swoje życie.
sfera seksualna i sfera społeczna, które są ze sobą powiązane, a skutki w tym obszarze przejawiają się w nieumiejętności utrzymywania dłuższych relacji i kontaktów społecznych, a w dorosłości trwania w stałych związkach, zdeformowanych mechanizmach obronnych, które wywołują negatywne postawy społeczne, nieufności wobec ludzi, unikaniu bliskości fizycznej z innymi osobami, nieumiejętności wchodzenia w nowe relacje z innymi ludźmi, dysfunkcjach i zaburzeniach seksualnych oraz w obniżonym popędzie seksualnym w przyszłości, stawaniu się sprawcą aktów molestowania dzieci w dorosłości czy w skłonności do podejmowania przypadkowych kontaktów seksualnych.
sfera behawioralna – w której pojawiają się takie skutki jak regresja zachowania, uzależnienia od środków psychoaktywnych, samouszkodzenia, zachowania przestępcze, ucieczki z domu, prostytucja, wagary, próby samobójcze, zachowania agresywne wobec innych ludzi czy stosowanie przemocy.

Co również istotne, konsekwencje nadużyć seksualnych są zależne od wieku dziecka molestowanego. I tak u dzieci w wieku przedszkolnym mogą pojawić się lęki, koszmary nocne, nieadekwatne zachowania seksualne oraz zespół stresu pourazowego. U dzieci starszych, będących w wieku wczesnoszkolnym skutki te przejawiają się w postaci lęków, nerwic, koszmarów sennych, agresji, nadmiernej aktywności, problemów w szkole, nawet psychoz oraz możliwe są tutaj ich zachowania regresywne. U dzieci jeszcze starszych można zauważyć depresję, wycofanie się z kontaktów społecznych, bóle somatyczne ale i również zachowania przestępcze, ucieczki z domu, nadużywanie substancji psychoaktywnych jak i próby samobójcze. Problemy w szkole mogą w przyszłości przejawiać się w trudnościach z utrzymywaniem zatrudnienia, zaś zachowania agresywne przechodzić w zachowania przestępcze. Wymienione skutki molestowania seksualnego dziecka nie zawsze i nie w każdym przypadku występują w pełnej postaci, jest to zależne od wielu czynników ale przede wszystkim od tego, że każde dziecko tak jak i człowiek dorosły jest indywidualną jednostką, mającą różne potrzeby i odmienne osobowości, jedno dziecko może przeżyć głęboką traumę, inne trochę mniejszą jednak należy pamiętać, że zawsze każde naruszenie sfery intymnej dziecka wiąże się z zaburzeniami w jego rozwoju i wpływa na jego dorosłe życie.

Jak rozmawiać z dzieckiem wykorzystywanym seksualnie? Jakich metod pracy użyć?

Najważniejszymi cechami jakie powinna przejawiać osoba prowadząca rozmowę z dzieckiem molestowanym seksualnie to cierpliwość, spokój, opanowanie, swoboda w kontaktach, twórczość, umiejętność kontrolowania swoich emocji i powstrzymywania reakcji oraz umiejętność dawania dziecku wsparcia i poczucia kontroli. Istotne jest również nawiązanie kontaktu z dzieckiem. Nie należy składać obietnic, które nie mogą zostać spełnione. Ważne aby zapewnić dziecku, że to co się wydarzyło nie jest jego winą oraz dać do zrozumienia, że takie sytuacje i wydarzenia są nam znane, jest to istotne ze względu na to, że dzieci bardzo często boją się reakcji dorosłego na to co za chwilę powiedzą. Należy również pamiętać, że dzieci które nie są wykorzystywane seksualnie są zazwyczaj zawstydzone tematami związanymi z seksem w przeciwieństwie do dzieci które doznały już takich aktów. Język jakim się posługujemy powinien być zrozumiały dla małego człowieka, nie wolno zadawać pytań ?dlaczego?? i zmuszać dziecka do mówienia, niszczy to relację i sprawia, że zamyka się ono w sobie.

Metody jakich można użyć podczas rozmowy z dzieckiem u którego podejrzewa się molestowanie seksualne to

rysunek figury człowieka – który pomaga w zapoznaniu się ze słownictwem i nazewnictwem używanym przez dziecko. Na kartce papieru należy rozpocząć rysunek człowieka a następnie powiedzieć dziecku aby dokończyło rysować resztę części ciała i je nazwało.
lalki – które mogą pomóc w wytłumaczeniu dziecku na czym polega ?zły dotyk? oraz sprawdzeniu co się wydarzyło, w jaki sposób i jak się to działo kolejno.
lista rzeczy i ludzi, których dziecko się boi – metoda pomocna w przypadku gdy dziecko nie chce powiedzieć co się wydarzyło i boi się tego co się działo, na kartce tworzymy listę rzeczy, ludzi czy wydarzeń których dziecko się boi.
dobre i złe sekrety – metoda która pomaga rozróżnić dziecku czym są dobre a czym złe sekrety, które należy powierzyć komuś, które mogą być niebezpieczne, kiedy jest się skarżypytą, technika która jest też pomocna gdy dziecko nie chce powiedzieć tego co się stało ze względu na to, że jest to tajemnicą.
zabawa w rozmowę maskotek – gdzie za jedną maskotkę wypowiada się osoba prowadząca rozmowę a za drugą dziecko.

W momencie podejrzenia molestowania seksualnego pojawia się wiele różnych pytań np. co robić? Czy reagować na tę sytuację? Czy rozmawiać o tym z dzieckiem? Czy zgłaszać ten problem czy nie? Czy nie zniszczymy życia sprawcy w momencie gdy okaże się to nieprawdą? Problem ten jest niezwykle trudny i wiąże się z poważnymi decyzjami, należy jednak pamiętać, że najważniejsze w tym wszystkim jest dziecko i jego bezpieczeństwo, a pojawiające się sygnały nie mogą być lekceważone bo skoro się pojawiają to muszą coś znaczyć.

Dzieci w rodzinach przemocowych

Żeby rozpocząć rozważania na temat funkcjonowania dzieci w rodzinach, które dopuszczają się przemocy należy najpierw przybliżyć czym ogólnie jest przemoc. Według definicji przemoc w rodzinie jest jednorazowym lub powtarzającym się działaniem umyślnym albo zaniechaniem, które narusza prawa bądź też dobra osobiste osób najbliższych. Działanie to naraża te osoby na niebezpieczeństwo zarówno utraty zdrowia jak i nawet ich życia. Co istotne, zaburza ich poczucie godności oraz tworzy szkody w zdrowiu psychicznym. Istnieje kilka rodzajów przemocy i dzielimy ją na:

przemoc fizyczną – ta forma przemocy jest najbardziej widoczną, dotyczy nie tylko uszkodzeń powstających na ciele ofiary ale i również prawdopodobieństwa ich powstania, wyróżnić można w niej takie przejawy jak szarpanie, przypalanie papierosami, uderzanie, szturchanie czy krępowanie ciała.
przemoc psychiczną – do której zaliczamy upokarzanie, poniżanie, krytykowanie, szantażowanie czy nieliczenie się z potrzebami ofiary, jest formą przemocy, którą trudno jest udowodnić, nie jest widoczna na ciele, a rany po niej pozostają jedynie w psychice ofiary.
przemoc materialną – która obejmuje niszczenie czyjejś własności, odbieranie zarobionych pieniędzy, zabieranie rzeczy bez pozwolenia oraz sprzedawanie rzeczy bez zgody ofiary.
przemoc seksualną – która dotyczy zmuszania do aktywności seksualnej osób, niegodzących się na to, wyraża się w gwałtach, wymuszaniu współżycia seksualnego czy zmuszaniu do oglądania pornografii, celem oprawcy jest tutaj zaspokojenie swoich potrzeb, ta forma jest najczęstszą formą przemocy z wymienionych.
zaniedbanie – jest formą przemocy najczęściej dotykającą dzieci i osoby starsze, polega na naruszeniu obowiązku do opieki przez osoby najbliższe, obejmuje niezaspokajanie potrzeb fizjologicznych, tych związanych z ubiorem, schronieniem, nieudzieleniem pomocy podczas choroby czy uniemożliwieniem korzystania z kuchni czy łazienki.

W literaturze przedmiotu mówi się o trzech fazach przemocy i kolejno są to:

faza – budowanie napięcia – jest zapowiedzią tego co się może wydarzyć, pojawiają się konflikty, istnieje grupa tematów, która wywołuje nieporozumienia i gniew; kształtuje się tutaj reakcja np. żony na to co robi mąż, może wystąpić bagatelizowanie, usprawiedliwianie bądź inne mechanizmy obronne. W tej fazie może pojawić się pierwszy akt przemocy.
faza – ostry incydent bicia i przemocy – pojawiają się epizody przemocy, które są coraz częstsze, kształtuje się brak kontroli, który nie przeszkadza oprawcy i który widzi winę w ofierze zaś szkody które jej wyrządza są coraz większe.
faza – uprzejmości i miłości – gdzie pojawia się skrucha i pozorne zaprzestanie stosowania przemocy, jest to faza ?miodowego miesiąca?.

Jak to wszystko wpływa na psychikę i rozwój dzieci?

Funkcjonowanie dziecka i jego rozwój w takiej rodzinie jest niewątpliwie zaburzony. Uszkodzone zostają takie sfery jak poczucie Ja, regulacja emocjonalna, poczucie więzi, odporność emocjonalna czy relacje z rówieśnikami. Dzieci które doświadczają przemocy w rodzinie nie umieją sobie radzić z pojawiającymi się problemami, jest to wynikiem obniżenia odporności psychicznej, stosują więc w zamian za to przemoc i wykazują dużą agresję. Idąc w ślad za rodzicami, dziecko kształtuje w sobie taki sposób radzenia sobie z problemami i stresem, wchodzi w dorosłe życie z takim bagażem doświadczeń i samo stosuje agresję i przemoc w swojej rodzinie. Jeśli chodzi o sferę emocjonalną dziecko w rodzinie przemocowej zarówno w dzieciństwie jak i w dorosłości wykazuje silny lęk, strach i niepokój, które mogą doprowadzić w przyszłości do różnych zaburzeń w tym zakresie. Bardzo istotnym aspektem jest tutaj również poczucie winy, które odczuwa dziecko bite. To ono obwinia się za wyrządzoną mu krzywdę, jest to jeden z mechanizmów obronnych, którym broni się mały człowiek. Poprzez odczuwanie winy dziecko może uratować swoje przywiązanie do krzywdzących go rodziców. Nie rozumiejąc tego dlaczego rodzic go rani, winę przypisuje sobie, dzięki czemu jego więź z agresywnym rodzicem nie zostaje zaburzona. Jeśli chodzi o relacje z rówieśnikami, dziecko bite izoluje się od nich ze względu na brak zaufania, którym należy obdarzyć nowo poznaną osobę, chcąc się z nią zaprzyjaźnić. Samoocena dziecka bitego jest bardzo niska przy jednocześnie wysokiej samoakceptacji. Dziecko takie wykazywać może w przyszłości wysoką zależność od partnerów czy innych osób dla niego znaczących.

Jakie skutki może mieć przemoc stosowana na dzieciach?

U dzieci żyjących z agresywnymi rodzicami może pojawić się szereg różnych zaburzeń i objawów, związanych przede wszystkim z życiem w ciągłym stresie, lęku, smutku i brakiem zaufania.

zaburzenia mowy, które są efektem napięcia nerwowego np. jąkanie się
nocne moczenie się
trudności w nauce
zaburzenia snu np. koszmary senne
opóźnienie w rozwoju np. upośledzenie umysłowe
pojawienie się nieprawidłowości rozwojowych
niska samoocena
depresja
postawa zależna
zaburzenia nerwicowe
zaburzenia w sferze emocjonalnej np. labilność emocjonalna, apatia, impulsywność, irytacja, wstyd
zaburzenia w sferze behawioralnej np. zachowania kompulsywne, ssanie palca, obgryzanie paznokci, zaburzenia autoagresywne
zaburzenia w sferze społecznej np. wycofanie, podejrzliwość, nieufność, brak umiejętności nawiązywania kontaktów z innymi, wyalienowanie, lęk przed nadmierną bliskością
dolegliwości somatyczne np. bóle głowy i brzucha, zaburzenia snu i łaknienia
urazy fizyczne np. sińce i obrzęki, otarcia na skórze, częste złamania kości, blizny na ciele, krwawe pręgi czy nietypowe ślady po oparzeniach
zaburzenia w sferze procesów poznawczych np. nieumiejętność skupiania uwagi, koncentracji, zaburzenia pamięci
reakcje regresyjne np. nieumiejętność kontroli czynności fizjologicznych u dziecka powyżej 4 roku życia
nadużywanie środków psychoaktywnych – sposób na ucieczkę od problemów
choroby związane ze stresem

Wszystkie wyżej wymienione zaburzenia mogą pojawić się zarówno w odległym czasie od stosowania wobec dzieci przemocy jak i niektóre z nich są następstwami, które występują bezpośrednio po epizodzie bicia.

Czynniki mogące wywoływać agresję i przemoc wobec dziecka:

przekonanie rodziców o dopuszczalności bicia dziecka, jako jednej z form karania za nieposłuszeństwo czy inne niedopuszczalne zachowania, będącą najlepszym sposobem na utrzymanie dyscypliny.
niski próg frustracji, która związana jest z trudnościami i problemami życia codziennego
nadmierne spożywanie alkoholu przez rodzica

nierealne oczekiwania wobec dziecka, przeniesienie własnych pragnień i aspiracji na własne dziecko, niespełnienie wygórowanych celów i nierealnych oczekiwań skutkuje agresją rodzica wobec dziecka, częściej pojawia się tutaj przemoc psychiczna
nadopiekuńczość rodziców, która ogranicza naturalny rozwój i podejmowanie samodzielnych wyzwań przez dziecko, pojawiająca się niechęć a nawet niegodzenie się na zachowania budzące obawę u rodziców wywołuje agresję wobec ich dzieci
wzór relacji pomiędzy rodzicem a dzieckiem, wyuczony w dzieciństwie i powielany przez bitego rodzica wobec swojego własnego dziecka
dziecko jako ?kozioł ofiarny? na którym odbija się złość rodziców wywołana np. rozczarowaniem swoim partnerem czy zagubieniem jednego z rodziców w relacji małżeńskiej
niska samoocena oprawcy, który sam odczuwa bezsilność, a agresja i przemoc wobec dziecka daje mu poczucie ?mocy?, ?siły? i kontroli nad sytuacją
zaspokojenie swoich potrzeb, w przypadku przemocy seksualnej

Jak pomóc dziecku krzywdzonemu?

Przede wszystkim najpierw należy rozpoznać sygnały które mogą wskazywać na to, że dziecko jest krzywdzone, bite czy poniżane. Kolejnym krokiem jest zebranie dodatkowych informacji na ten temat w celu sprawdzenia tych podejrzeń. Później następuje analiza zebranych informacji, po to aby ocenić zagrożenie, uzyskać obraz sytuacji dziecka oraz zastanowić się nad formami wsparcia dla niego. W momencie potwierdzenia przypuszczeń należy zaplanować i przeprowadzić interwencję, której nadrzędnym celem jest zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz wzbudzenie w rodzinie motywacji do zmiany i chęci rozwiązania problemów. Cały opisany proces jest niezwykle ważny w momencie pomocy dziecku, przede wszystkim ze względu na to że niewłaściwa ocena sytuacji i przypuszczeń naznaczy dziecko i jego rodzinę na całe życie, a co najgorsze zrobi im krzywdę. Bardzo ważne jest aby pomoc i wsparcie otaczało cały system rodzinny dziecka. Każda z osób z rodziny powinna zostać objęta specjalistyczną pomocą. Należy poznać funkcjonowanie tej rodziny, ich problemy, i dynamikę. Ze względu na skutki jakie niesie ze sobą przemoc stosowana wobec dzieci nie należy być biernym i przyglądać się temu z boku nic nie robiąc. Ważna jest szybka interwencja i pomoc ofierze agresji.

Zaburzenia lękowe u dzieci

W dzisiejszych czasach bardzo często używa się zamiennie terminów strach i lęk. W psychologii jednak są to dwa różniące się między sobą pojęcia. W strachu wyróżnia się trzy aspekty: fizjologiczny, behawioralny oraz poznawczy, które nie zawsze występują wspólnie – mogą pojawić się dwa z nich bądź nawet tylko jeden. Aspekt fizjologiczny przejawia się w fizycznych odczuciach, jest to min. przyspieszone tętno, ucisk w klatce piersiowej, nieostre widzenie czy przyspieszona perystaltyka jelit. Aspekt behawioralny to występujące zaburzenia w zachowaniu np. jąkanie się czy powtarzanie pewnych czynności. Ostatnim aspektem jest aspekt poznawczy, uszczegóławiając są to pojawiające się myśli o rzeczywistym niebezpieczeństwie oraz różne zniekształcenia procesów poznawczych typu przewidywanie przyszłości czy katastrofizowanie. W lęku podobnie jak i w strachu można wyróżnić aspekt fizjologiczny, behawioralny oraz poznawczy, z pewną istotną różnicą w tym ostatnim. W lęku czynnik poznawczy przybiera odmienną formę niż w omawianym wcześniej strachu. W tym przypadku myśli jednostki dotyczą surrealistycznego i nieokreślonego zagrożenia. Używając kolokwializmu osoba nie wie czego się boi, a jej lęk nie ma konkretnej i określonej przyczyny. W zaburzeniach lękowych to właśnie lęk jest głównym objawem, może przybierać różne postacie ale zawsze będzie związany z brakiem realnego niebezpieczeństwa.

Dzieciństwo bardzo często wiąże się z wieloma sytuacjami w których może pojawiać się lęk. Najważniejszą funkcją lęku jest funkcja przystosowawcza. Polega ona na tym, że człowiek, tutaj dziecko musi zaadaptować się jak najlepiej do potencjalnego zagrożenia, które jest związane z pojawiającymi się na wszystkich etapach życia wyzwaniami. Pomimo tego, że lęk jest naturalnym elementem rozwoju każdego człowieka, w nadmiarze może prowadzić do zaburzeń lękowych. Definicja lęku mówi, że jest to reakcja na pojawiające się zagrożenie, które przygotowuje jednostkę do walki lub ucieczki.

Wyróżnia się kilka typów zaburzeń lękowych u dzieci:

lęk separacyjny – pojawia się zwykle u dzieci w wieku 3 lat, zmniejsza się i zanika około 5 roku życia, występuje częściej u płci żeńskiej, a objawia się pojawieniem się intensywnego lęku w momencie rozłąki z rodzicem najczęściej z matką. Lęk ten występuje zarówno w momencie realnej rozłąki jak i na samą myśl o tym. Reakcje jakie mogą pojawić się wtedy u dziecka to np. płacz, opór, ból brzucha czy inne dolegliwości bólowe. Reakcje te mają na celu uniemożliwienie rozłąki, ze względu na to, że np. dziecko nie idzie do szkoły i zostaje z matką w domu. Innymi przejawami tego lęku jest niechęć do wyjazdów bez rodzica np. na wycieczki szkolne czy kolonie, niechęć wychodzenia na podwórko do kolegów bez matki czy ojca, ciągły niepokój o opiekuna, stale pojawiające się myśli o wypadku czy chorobie rodzica, sny o podobnej tematyce czy też niechęć do zasypania bez rodziców.
zaburzenie lękowe uogólnione – zaburzenie występujące zarówno u płci męskiej jak i żeńskiej w wieku dziecięcym, zaś w wieku nastoletnim znacznie częściej pojawiające się u dziewczyn. Przejawem tej choroby jest przede wszystkim ciągłe zamartwianie się i spodziewanie się tylko negatywnych sytuacji np. choroby taty, wypadku mamy, otrzymywania samych jedynek w szkole czy też stałe odczuwanie niepokoju i lęku, który ciągle utrzymuje się na tym samym poziomie. Innymi objawami są problemy ze skupianiem uwagi oraz ze snem. Dziecko mające zaburzenie lękowe uogólnione bardzo często próbuje znaleźć wsparcie i pocieszenie wśród otoczenia, które zapewni go o tym, że nic złego się nie stanie. Jednak w momencie dodania mu takiej otuchy mimo wszystko nie uspokaja się i nadal się zamartwia.
zespół lęku napadowego – jest to zaburzenie które występuje częściej w okresie dojrzewania niż w okresie dzieciństwa. Zespół lęku napadowego może pojawić się zarówno pod wpływem pewnego bodźca go wywołującego jak np. w fobiach specyficznych, jak i zupełnie bez żadnego powodu, gdzie myśl o możliwości pojawienia się napadu paniki wywołuje lęk i samą panikę. Podczas napadu paniki pojawia się bardzo intensywny lęk wraz z takimi objawami jak kołatanie serca, duszności czy zawroty głowy. Lęk wywołuje objawy somatyczne, zaś objawy somatyczne intensyfikują lęk, który wzmaga te objawy – mechanizm błędnego koła.
fobie specyficzne w dzieciństwie – zaburzenie, które występuje najczęściej z wszystkich zaburzeń lękowych u dzieci, najważniejszym objawem jest nieracjonalny i silny lęk przed konkretną rzeczą, przedmiotem czy sytuacją, może to być lęk przed ciemnościami, zwierzętami, wysokością, owadami czy widokiem krwi. Lęk ten pojawia się zarówno w realnej sytuacji jak i w momencie wyobrażenia sobie jej przez dziecko. Dzieci młodsze mogą reagować na sytuacje, które wywołują u nich lęk płaczem, krzykiem czy bezruchem. W czasie dzieciństwa występuje wiele lęków przed różnymi zjawiskami czy obiektami i jest to normalne na tym etapie rozwoju. Ważne jest jednak to czy lęk ten jest adekwatny do fazy rozwojowej w której dziecko aktualnie się znajduje, ponieważ fobię specyficzną diagnozuje się wtedy gdy tak nie jest. Mowa tutaj o np. lęku przed ciemnościami u dziecka w wieku 10 lat.
fobia społeczna – przejawia się obawą i lękiem przed osobami nieznajomymi, u dzieci do 3 roku życia lęk przed obcymi ludźmi jest normalny i naturalny. Dziecko może przejawiać strach przed kolegami z klasy czy nauczycielami, w sytuacjach w których znajduje się wśród obcych mu osób stara się zachowywać poprawnie, cały czas myśląc o tym że jest oceniane, boi się że zostanie wyśmiane. Bardzo często również, dziecko z tym zaburzeniem wyobraża sobie sytuacje w których zostaje upokorzone. Lęk ten przejawia się również w rozmowie z innymi ludźmi gdzie dziecko czerwieni się, jego ręce drżą, poci się, kontakt wzrokowego nie jest utrzymywany z rozmówcą, a głos cichy. Zupełnie inaczej jest w domu z bliskimi mu osobami, gdzie czuje się bezpiecznie i zachowuje swobodnie. Taka sytuacja rodzi dyskomfort, stale odczuwane napięcie i unikanie takich okoliczności powoduje trudności w codziennym funkcjonowaniu oraz zaburzenia w naturalnym rozwoju.
mutyzm wybiórczy – rodzaj fobii społecznej, w którym dziecko bojąc się ludzi przestaje mówić, mimo tego, że jego rozwój werbalny jest prawidłowy. Symptomami tego zaburzenia są milczenie w obecności obcych osób, nieudzielanie odpowiedzi na ich pytania lub odpowiadanie za pomocą gestów, nieutrzymywanie kontaktu wzrokowego, nie okazywanie emocji, unikanie aktywności ruchowej. W domu z bliskimi dziecko z mutyzmem wybiórczym zachowuje się zupełnie inaczej, zachowuje się swobodnie, nie krępuje się, rozmawia a wręcz jest gadatliwe, podejmuje aktywność ruchową i okazuje emocje.
zaburzenia mieszane, w tym fobia szkolna – bardzo często u dzieci można spotkać jednocześnie kilka rodzajów zaburzeń lękowych, mogą to być np. mutyzm wybiórczy i lęk separacyjny. Fobia szkolna wykazuje objawy z różnych grup zaburzeń lękowych, przejawia się najczęściej niechęcią, oporem i w rezultacie odmową pójścia do szkoły, chodzeniem do szkoły wbrew własnej woli, gdzie dziecko zawsze rano kłóci się z rodzicami czy wychodzeniem ze szkoły po kilku lekcjach. Tym objawom bardzo często towarzyszą symptomy somatyczne takie jak bóle brzucha, bóle głowy czy nawet biegunki, ?dzięki? którym dziecko nie musi nigdzie wychodzić.

Przyczyny zaburzeń lękowych u dzieci:

Bardzo często zaburzenia lękowe związane są ze zmianami w życiu dziecka, z którymi musi się ono zmierzyć, są to np. przeprowadzka, pójście do szkoły, zmiana klasy czy pobyt w szpitalu. W literaturze przedmiotu wyróżnia się również czynniki, które stanowią przyczyny zaburzeń lękowych, a są to:

czynniki biologiczne – do których zaliczamy zaburzenia w budowie mózgu czy też zaburzenia równowagi neuroprzekaźników
czynniki genetyczne – które są związane z dziedziczeniem tych zaburzeń po rodzicach czy dziadkach
czynniki środowiskowe – mowa tutaj o obserwacji i utrwalaniu nastawień lękowych od rodziców, którzy radzą sobie z trudnościami używając strategii unikania, stylach wychowania opartych na nadmiernej kontroli dziecka, stałej krytyce czy przesadnej opiekuńczości, odczuwaniu przez dziecko braku poczucia bezpieczeństwa, który wynika ze złej relacji z rodzicami, opartej na przemocy i agresji, negatywnych doświadczeniach w relacjach z rówieśnikami, śmierci któregoś z opiekunów, wypadku czy choroby.

Metody i techniki leczenia zaburzeń lękowych u dzieci:

edukacja, która pomaga dziecku oraz jego rodzicom zrozumieć na czym polega natura lęku, jakie są jego przyczyny, co się dzieje z organizmem podczas pojawienia się lęku czy napadów paniki
nauka kontroli objawów somatycznych, np. z zastosowaniem treningu relaksacyjnego czy ćwiczeń oddechowych
nauka innych sposobów rozwiązywania problemów
techniki behawioralne – sukcesywna ekspozycja bodźców wywołujących lęk
zmiana nastawień poznawczych, oparta na zmianie zachowania, identyfikacji, weryfikacji i przeformułowywaniu zniekształconych myśli, związanych z lękiem
przeciwdziałanie ponownemu pojawianiu się lęków u dziecka poprzez sprawdzanie i utrwalanie jego osiągnięć
psychoterapia indywidualna, polegająca głównie na wspieraniu dziecka
terapia grupowa, stosowana najczęściej w fobiach społecznych
treningi asertywności oraz kompetencji społecznych
terapia rodzinna – stosowana w momencie gdy rodzice przejawiają nastawienia lękowe i to jest główną przyczyną pojawienia się u dziecka zaburzeń lękowych oraz które są dla niego wzorcem do radzenia sobie z problemami
w przypadku fobii szkolnej, nie należy wycofywać dziecka ze środowiska szkolnego, konieczne jest zaangażowanie nauczycieli i wychowawców do współpracy przy jego leczeniu.

Zaburzenia lękowe u dzieci są możliwe do wyleczenia i często tak się dzieje, gdy pomoc jest odpowiednia. W niektórych przypadkach w pamięci dziecka pozostaje pewien akcent nastawień lękowych jest on jednak bardzo słaby i na dalszych etapach rozwoju oraz w dorosłości osoby takie dobrze sobie radzą z problemami i funkcjonowaniem w życiu codziennym.

Autoagresja u dzieci

Każda agresja, zarówno ta skierowana na innych jak i na samego siebie niewątpliwie jest zjawiskiem negatywnym, potrzebna wydaje się w tym przypadku porada specjalisty a gdy to konieczne to i leczenie.

Definicja autoagresji mówi, że są to działania skierowane na samego siebie, ?do wewnątrz?, które mają na celu spowodowanie szkód psychicznych lub fizycznych. Jest to jedna z najkrótszych definicji tego problemu. Jest on jednak tak obszerny, że trudno jest go opisać w kilku zdaniach. W literaturze przedmiotu często mówi się, że problem ten związany jest przede wszystkim z instynktem samozachowawczym, który jest w tym przypadku zaburzony. Przejawia się to skłonnościami do samookaleczeń. Osoby z takim problemem dokonują aktów przemocy na swoim własnym ciele przez co ich kłopoty psychiczne nasilają się.

Jakie są rodzaje autoagresji?

Wyróżnia się autoagresję werbalną i niewerbalną. Ta pierwsza jest związana ze słownym poniżaniem siebie na czym cierpi poczucie wartości tej osoby. Autoagresja niewerbalna związana jest z okaleczaniem swojego ciała, powstawaniem ran oraz obrażeń. Mówi się w tym przypadku o tzw. agresji jawnej.

Z czym wiąże się autoagresja u dzieci?

Przejawem autoagresji u dzieci może być uderzanie głową o ścianę, ciągnięcie się za włosy, bicie się po twarzy, gryzienie się, drapanie, obgryzanie paznokci do krwi, głodzenie się, przejadanie się, obijanie ciała czy nakłuwanie.

Przyczyny autoagresji u dzieci:

nieumiejętność radzenia sobie ze zbyt silnymi emocjami – dziecko odczuwające złość lub frustrację nie wie w jaki sposób może pozbyć się tych emocji, podejmuje akty agresji na swoim ciele aby w taki sposób poradzić sobie z tymi negatywnymi uczuciami, w pewnym momencie może pojawić się nawyk i dziecko za każdym razem na takie emocje może reagować autoagresją.
odpowiedź na sytuacje konfliktowe, ma to również związek z takimi emocjami jak złość czy frustracja, występuje zazwyczaj gdy rodzic bądź opiekun zabrania czegoś małemu człowiekowi, wtedy rodzi się sytuacja konfliktowa, gdzie po jednej stronie znajduje się dziecko pragnące coś dostać a po drugiej rodzic zabraniający mu tego, może być to wyraz niechęci, niegodzenia się na zakaz wydany przez rodzica bądź sposób poradzenia sobie z pojawiającymi się w tym momencie negatywnymi emocjami i napięciem.
chęć zwrócenia na siebie uwagi – dziecko, pragnące zwrócenia uwagi ze strony rodzica może przejawiać tak swoje potrzeby i pragnienia, mały człowiek wie, że mama czy tata nie zignoruje go w momencie gdy będzie robił sobie krzywdę.
chęć zrelaksowania się – autoagresja w tym przypadku uspokaja, chodzi tutaj np. o uderzanie się dziecka o oparcie krzesła, nadaje to pewien rytm przy którym dziecko się uspokaja, odczuwa przyjemność i poczucie bezpieczeństwa.
zaburzenia psychiczne, które jednak dotyczą małej części dzieciaków.

Sposoby przeciwdziałania zachowaniom autoagresywnym:

Ważna jest w takich przypadkach obserwacja dziecka, należy sprawdzić jaki jest powód zachowań autoagresywnych, co wywołuje takie czynności, czy są to pewne emocje, sytuacje czy zakazy rodziców, czy reakcja na nie jest gwałtowna czy też nie. Następnie można użyć pewnych metod, radzenia sobie z takimi zachowaniami, jednak gdy nie przyniesie to oczekiwanego skutku należy zgłosić się do specjalisty.

zastosowanie gier i zabaw – dziecko które jest autoagresywne najczęściej podczas odczuwania frustracji może zastosować tę metodę, gdzie w momencie pojawienia się złości i innych negatywnych emocji nie podejmuje działań agresywnych w stosunku do siebie lecz przenosi je na zabawki, należy porozmawiać z dzieckiem i umówić się z nim na pewnego rodzaju kontrakt, np. gdy pojawi się złość dziecko będzie uderzać pluszowym misiem o ścianę (gdy stosowało taki rodzaj autoagresji), gdy pojawi się u niego zgoda na stosowanie tego sposobu ale jednak podczas złości nie będzie on podejmowany, rodzic może w tym momencie sam zastosować tę technikę, co wzbudzi zaskoczenie i przypomni dziecku jaka była umowa.

ignorowanie – najlepsza metoda w przypadku gdy powodem autoagresji dziecka jest chęć zwrócenia na siebie uwagi, chodzi tutaj konkretnie o zahamowanie nagłej reakcji na akty agresji dziecka wobec siebie (oczywiście, jeśli czynności te nie są zagrażające zdrowiu dziecka), co pomoże mu w uświadomieniu sobie, że zachowania te nie przynoszą pożądanych i oczekiwanych efektów.
tłumaczenie – spokojne wyjaśnienie dziecku, że jego zachowania nie powodują nic innego jak tylko fizyczny ból, jest również dobrą metodą na przeciwdziałanie zachowaniom autoagresywnym, najważniejsze jest aby dziecko zrozumiało to co chce mu się przekazać, nie należy używać do tego podniesionego głosu, ważne aby być wyciszonym i spokojnym.
odwracanie uwagi – w momencie pojawienia się zachowań autoagresywnych należy odwrócić uwagę dziecka, która ma na celu zmniejszenie natężenia tych działań.
nauczenie dziecka innych sposobów radzenia sobie z emocjami np. poprzez słowne wyrażanie tego co się czuje w danym momencie lub poprzez rysunek, umówienie się z dzieckiem, że za każdym razem gdy pojawią się u niego negatywne emocje będzie wyrażało je słownie lub ich odzwierciedleniem będzie jego rysunek.

Rodzina dziecka autoagresywnego:

W literaturze przedmiotu niewiele można znaleźć na temat rodziny dziecka autoagresywnego, niewątpliwie jednak temat ten jest ściśle powiązany z dziećmi agresywnymi i ich rodzinami. Przyjrzyjmy się zatem jak wygląda rodzina dziecka agresywnego.

Bez wątpienia można powiedzieć, że najbliższe otoczenie każdego człowieka, a w tym dziecka odgrywa bardzo istotną rolę w kształtowaniu jego osobowości.

Jakie może być podłoże zachowań agresywnych u dzieci?

Po pierwsze zaburzone więzi emocjonalne pomiędzy dziećmi a rodzicami. Dzieci z którymi rodzice nie nawiązują dobrego kontaktu emocjonalnego bardzo często odczuwają lęk, samotność i mają niskie poczucie wartości. Ich agresja i złość przerzucana jest z rodziców na rówieśników. Poczucie osamotnienia wywołuje brak poczucia bezpieczeństwa. Dzieci takie chcą zwrócić na siebie uwagę, poprzez stosowanie agresji. Jeśli chodzi o dzieci autoagresywne, w tym przypadku może być podobnie, tutaj jednak dziecko staje się agresywne w stosunku do samego siebie, radząc sobie tym samym z lękiem lub chcąc zwrócić uwagę swoich rodziców, którzy w jego mniemaniu przestali go kochać.

Po drugie nadmierna akceptacja agresywnych zachowań dzieci przez rodziców. Niezwracanie uwagi na agresję swojego dziecka wywołuje taki efekt, że dzieci stają się wybuchowe i nie panują nad swoimi emocjami – nie są nauczone innego sposobu radzenia sobie z nimi i taka metoda staje się dla nich najłatwiejsza i najszybciej dostępna, przez co najczęściej też jest wyuczona. Podobnie jak w poprzednim przypadku wyładowują swoje emocje na rówieśnikach i zwierzętach, albo też na sobie samym.

Po trzecie stosowanie agresywnych zachowań przez rodziców, w stosunku do innych ludzi oraz bliskich. Któż inny jak nie mama czy tata są wzorem do naśladowania na pewnym etapie życia małego człowieka? Od kogo dziecko ma uczyć się zachowań w stosunku do innych ludzi? Dziecko powiela wzorce wyuczone w domu rodzinnym, naśladuje postawy i poglądy rodziców. To co będzie obserwowało w domu i to czego się w nim nauczy będzie przejawiać w dorosłości. Jeśli mały człowiek będzie widział w domu zachowania agresywne sam będzie takie stosował, ponieważ będzie uważał, że są one normalne i naturalne. W odniesieniu do autoagresji można powiedzieć, że dziecko przyglądające się agresji rodziców np. w stosunku do siebie (kłótnie małżeńskie) będzie odczuwało lęk i frustrację, które z czasem będą się kumulować, a niemożność poradzenia sobie z nimi będzie się przejawiała zachowaniami autoagresywnymi.

Po czwarte nadmierne stosowanie zakazów, nakazów i ograniczeń względem dziecka. Nie mowa tutaj o tym, że należy pozwalać dziecku robić co mu się podoba i spełniać każdą jego zachciankę, ale o tym, że u dziecka które na każdym kroku spotyka się z jakimś zakazem rodzi się gniew, złość i frustracja, która wywołuje najczęściej agresję. Dziecko, które nie może zaspokoić swoich potrzeb ruchowych czy też poznawczych będzie się buntowało i złościło, a jego uczucia będą wyrażały się w zachowaniach agresywnych zarówno względem swoich rodziców jak i samego siebie.

Po piąte nadmierne stosowanie kar, które również budzą agresję. Wydawać by się mogło, że wymierzenie kary za agresję np. w stosunku do kolegi czy koleżanki poskutkuje jej zahamowaniem, w rzeczywistości jest jednak inaczej. U dziecka nadmiernie karanego pojawia się coraz większa frustracja, która ponownie rodzi agresję a zamierzony efekt staje się zupełnie odwrotny. Bardzo często dziecko karane przez rodzica (tym bardziej przemocą fizyczną czy psychiczną) samo staje się oprawcą dla rówieśników czy zwierząt oraz dla siebie samego.

Według badań większość rodziców dzieci agresywnych przejawia takie zachowania jak krzyk, stosowanie kar fizycznych czy agresja w wychowaniu oraz tzw. proces zniewolenia rodzinnego, w którym cele, pragnienia i potrzeby są uzyskiwane poprzez groźby i rozkazy. Aby uniknąć zachowań zarówno agresywnych jak i autoagresywnych należy pamiętać o wzajemnym szacunku, zrozumieniu, cieple i miłości zarówno wśród małżonków jak i względem swoich dzieci ponieważ mały człowiek będzie odwzorowywał takie zachowania w stosunku do rodziców oraz innych ludzi, a co najważniejsze wejdzie w dorosłe życie z pozytywnym kapitałem odnoszącym się do więzi i relacji międzyludzkich.

Zrozumieć depresję – objawy i rodzaje zespołu depresyjnego

Depresja – kto z nas nie słyszał tego pojęcia? Kto z nas choćby raz w życiu nie użył tego słowa do określenia swojego nastroju? Ale czy tak naprawdę wiemy czym ona jest? Czym się objawia? Czy termin ten nie jest nadużywany w dzisiejszych czasach? Czy nie stosuje się go nadmiernie, do zobrazowania obniżonego nastroju?

Zespół depresyjny to połączone ze sobą zaburzenia afektu, napędu psychoruchowego oraz funkcji autonomicznego układu nerwowego, odpowiedzialnego za podstawowe procesy życiowe takie jak oddychanie czy krążenie. Głównymi objawami jest smutek, przygnębienie i apatia dlatego bardzo często można go pomylić z chwilowym obniżeniem nastroju. Ważna w tym przypadku jest dobra diagnoza tej choroby. Niepokojącym objawem powinien być tutaj czas trwania przygnębienia a nie on sam oraz to, że codzienne funkcjonowanie człowieka zostaje zdezorganizowane. Najważniejszymi objawami w depresji są: obniżony, negatywny nastrój, utrata zainteresowań oraz przyjemności które kiedyś sprawiały radość, wzmożona męczliwość. Oprócz tych objawów bardzo często wyróżnia się dodatkowe symptomy tej choroby, a mianowicie obniżoną uwagę oraz koncentrację, niskie poczucie własnej wartości, odczuwanie poczucia winy, negatywną perspektywę przyszłości, obniżone zaufanie do własnej osoby czy myśli samobójcze. Chory na depresję często szuka samotności, jest apatyczny, nie chce i nie podejmuje żadnych aktywności życiowych, negatywnie ocenia siebie, wyolbrzymia problemy, jest rozdrażniony i często agresywny. Ponadto w depresji zwykle pojawiają się zaburzenia somatyczne takie jak zaburzenia snu, związane albo z bezsennością albo z nadmierną potrzebą snu, obniżony lub nadmierny apetyt, bóle głowy, zmęczenie, obniżenie popędu seksualnego, spadek lub wzrost masy ciała czy problemy z cyklem miesięcznym u kobiet. Najistotniejszy jest jednak tutaj, jak już było wspominane czas trwania obniżonego nastroju, aby zdiagnozować depresję objawy muszą występować nieprzerwanie co najmniej przez 2 tygodnie.

Wyróżnia się kilka typów zespołu depresyjnego a są to:

duża depresja (atypowa, psychotyczna, poporodowa, psychoza połogowa i przedmiesiączkowe zaburzenie nastroju)
choroba afektywna dwubiegunowa (szybkie zmiany cyklu, mania dysforyczna, stany mieszane i cyklotymia)
dystymia
sezonowe zaburzenia afektywne – SAD

Depresja duża: typowa postać i najbardziej znany rodzaj depresji, to tutaj występują najczęściej wszystkie wyżej opisane objawy. Chory odczuwa długotrwały smutek, apatię i przygnębienie, które nie pozwalają mu normalnie funkcjonować, podejmowane kiedyś aktywności nie sprawiają już przyjemności, a samoocena chorego obniża się i wprawia w poczucie beznadziejności. Inne nazwy stosowane do określenia dużej depresji to choroba afektywna jednobiegunowa i depresja endogenna. Depresja atypowa charakteryzuje się nietypowymi dla depresji dużej objawami, a mianowicie chodzi o to, że oprócz obniżonego nastroju chory może mieć podwyższony apetyt i jego masa ciała może ulec zwiększeniu co jest mniej typowym objawem niż utrata wagi. Można powiedzieć, że w tej postaci depresji u chorego mogą pojawić się specyficzne i niekonwencjonalne symptomy tej choroby, trudne do zdiagnozowania. Depresję psychotyczną cechują oprócz objawów typowych dla depresji dużej, urojenia lub halucynacje, które występują w psychozach. U chorych na ten rodzaj depresji dużej najczęściej spotyka się urojenia klęski, winy czy hipochondryczne urojenia negacji. Depresja psychotyczna może być często mylona ze schizofrenią, dlatego istotna jest tutaj dokładna diagnoza chorego. Depresja poporodowa, w której objawy są takie same jak w depresji dużej, wyróżnia się momentem w którym się pojawia a więc jest to okres poporodowy. Jej przyczyną są zmiany hormonalne zachodzące w organizmie młodej matki oraz wyzwania związane z opieką i wychowaniem dziecka, z którymi musi się zmierzyć. Depresja popołogowa, występująca znacznie rzadziej jest wynikiem nieleczonej depresji poporodowej. Jej objawy to te same symptomy występujące w depresji dużej, myśli samobójcze oraz urojenia i halucynacje. Przedmiesiączkowe zaburzenie nastroju również cechuje przygnębienie, smutek i rozdrażnienie, są one jednak znacznie silniejsze niż w zespole napięcia przedmiesiączkowego zwanym PMS.

Choroba afektywna dwubiegunowa: zwana inaczej zaburzeniem maniakalno – depresyjnym, charakteryzuje się pojawiającymi się naprzemiennie epizodami depresji i manii. W tym zaburzeniu chory czasem odczuwa i przeżywa obniżony nastrój, smutek – ma epizod depresji zaś czasem znajduje się na drugim biegunie i odczuwa radość, euforię i podniecenie wtedy mówi się o epizodzie manii. Te dwa stany przeplatają się ze sobą, stojąc z boku można widzieć to jako dwie zupełnie odmienne osobowości chorego. Podczas depresji chory odczuwa te same objawy, które cechują depresję dużą, zaś podczas manii jest pobudzony zarówno psychicznie jak i motorycznie. Szybkie zmiany cyklu cechuje przede wszystkim częste zmiany epizodów depresji i manii, co najmniej 4 epizody na rok. Stany mieszane to nakładanie się depresji i manii na siebie, występowanie tych dwóch zaburzeń jednocześnie, może pojawić się tutaj depresja pobudzona oraz mania lękowa. Cyklotymia to spokojniejsza postać zaburzenia maniakalno – depresyjnego, ze stanami hipomanii oraz depresji łagodnej występującymi naprzemiennie, jednak zmieniającymi się szybko.

Dystymia: jest to łagodniejsza forma depresji, która jednak trwa przez długi czas – większość czasu w przeciągu dwóch lat. Chory nie odczuwa radości, szczęścia i nie pamięta chwil kiedy takie emocje przeżywał, nie jest towarzyski i nie lubi podejmować żadnych aktywności, cechuje go pesymizm, negatywne spostrzeganie rzeczywistości oraz przyszłości. Ten typ depresji jest nazywany inaczej małą depresją.

Sezonowe zaburzenia afektywne: są to zaburzenia depresyjne pojawiające się okresowo, są zależne od pory roku i najczęściej występują w październiku i listopadzie. U wielu chorych na to zaburzenie zauważa się całkowite ustąpienie objawów choroby lub wystąpienie objawów manii na wiosnę, w miesiącach marzec i kwiecień. Wydaje się też, że choroba ta ma związek ze skracaniem i wydłużaniem się dni w ciągu roku. Chorzy na to zaburzenie wykazują takie symptomy jak wyczerpanie, wzmożona potrzeba snu, zwiększony apetyt, wzrost wagi. Ten rodzaj depresji trwa zwykle około 5 miesięcy, istnieje również odwrotne zaburzenie do tego typu depresji a mianowicie, osoby z odwrotnym SAD wykazują depresję w lato a w zimę następuje u nich remisja objawów. Jedną z ciekawych technik stosowanych do leczenia tego rodzaju depresji jest leczenie światłem, które przynosi pozytywne skutki.

Istotne w depresji są czynniki genetyczne, osoby u których w rodzinach występowała już depresja, mają większe szanse na pojawienie się u nich tej choroby, jednak nabyte i utrwalone cechy osobowości albo cechy zaczerpnięte ze środowiska rodzinnego również mogą wpływać na powstawanie zespołu depresyjnego. Bardzo często przyczyną depresji są zaburzenia w funkcjonowaniu neuroprzekaźników a zwłaszcza serotoniny i noradrenaliny. Co jeszcze ważne, depresja może wytworzyć się zarówno u osób dorosłych jak i młodych, co jest coraz częstszym zjawiskiem w dzisiejszych czasach. W literaturze przedmiotu mówiąc o przyczynach powstawania depresji bardzo często mówi się o modelu biopsychospołecznym, według którego zespół depresyjny powstaje z kilku czynników jednocześnie – biologicznego, psychologicznego i społecznego. Czynniki biologiczne to np. geny, poziom noeuroprzekaźników, czynniki psychologiczne to relacje rodzinne czy trudne sytuacje pojawiające się w naszym życiu oraz strategie radzenia sobie z nimi, czynniki społeczne to zaś wsparcie społeczne czy sytuacja zawodowa. Na przyczyny depresji należy patrzeć holistycznie ujmując wszystkie wymienione wyżej czynniki. Leczenie depresji jest niezmiernie ważne ze względu, chociażby pojawiających się często myśli a nawet prób samobójczych. Terapia osób chorych na depresję polega głównie na farmakoterapii oraz psychoterapii. Ważne również jest wsparcie ze strony bliskich osób. Należy jednak pamiętać, że choroba ta jest chorobą ciężką i wymagającą długotrwałego leczenia, a efekty stosowanych terapii może być widać dopiero po długim czasie.

Identyfikacja emocji u dzieci

Emocje są nieodłącznym elementem naszego życia, rodzimy się z nimi, towarzyszą nam w wielu sytuacjach i doświadczeniach życiowych i są przypisane do naszej ludzkiej natury.

Według psychologii każdy z nas rodzi się z pewną grupą emocji podstawowych a są to strach, złość, smutek, radość i wstręt. Każda inna emocja czy uczucie pojawia się dopiero w toku rozwoju sfery emocjonalnej człowieka.

A jak dzieci radzą sobie z emocjami? Jak możemy im pomóc w ich rozwoju? Jakie są metody rozładowujące negatywne odczucia u dzieci?

Najczęstszymi i naturalnymi sposobami radzenia sobie z emocjami, przede wszystkim tymi negatywnymi, stosowanymi przez dzieci są mechanizmy obronne takie jak:

reakcje upozorowane np. błaznowanie, piszczenie, udawanie np. kota, wydawanie okrzyków
izolacja, w której dziecko rozdziela bolesne doświadczenia od emocji im towarzyszącym, tym sposobem dziecko może przeżyć tę sytuację bez przeżywania emocji, które są z nią związane
ucieczka w fantazję – odchodzenie od sytuacji czy od rzeczywistości, która wywołuje negatywne uczucia, marzenia czy fantazje są sposobem poradzenia sobie z niechcianymi emocjami
zaprzeczanie – związane ze zniekształceniem rzeczywistości, gdzie dziecko ignoruje pojawiające się uczucia np. dziecko odczuwające złość czy smutek w momencie otrzymania informacji, że się przeprowadza stwierdza, że wcale tak nie będzie, że nie przejmuje się tym i że nie odczuwa żadnych emocji z tym związanych
wypieranie – mechanizm podobnie jak zaprzeczanie związany z tłumieniem pojawiających się emocji, przejawia się np. nie pamiętaniem odczuwanych emocji w danej sytuacji
racjonalizowanie, które polega na szukaniu argumentów oraz projekcji np. mówienie w sytuacji, która wywołała negatywne emocje ?to nie ja to Ania??, ?Zdarzyło się to przez Bartka..? jest to związane również z mechanizmem fantazjowania, dziecko zaprzecza motywom swojego działania poprzez realne uzasadnienie
przemieszczenie np. dziecko może przenieść odczuwany na rodzica gniew na inną osobę np. na kolegę z klasy
dramatyzowanie – wyolbrzymianie sytuacji, która budzi określone emocje
tworzenie wyimaginowanych przyjaciół (które jest typowe dla dzieci w wieku 4-6 lat)

Jak możemy pomóc dziecku w rozwoju emocji? I dlaczego rodzic jest tak ważną postacią przy nauce rozpoznawania uczuć przez dziecko?

Młody człowiek ucząc się nowych rzeczy, zapatruje się na swoich rodziców, są oni dla niego wzorami godnymi naśladowania, jest tak również i w przypadku nabywania umiejętności identyfikowania emocji. Dziecko wymaga swego rodzaju odbicia – ?lustra? w którym mogłoby odnaleźć swoje uczucia ale też i możliwości, oraz które mogłoby poddać analizie. Odbiciem czy lustrem można nazwać tutaj rodziców tego dziecka. Przykładem może być odczuwanie przez dziecka złości. Rodzic widząc to ?odbija? jego złość poprzez zauważenie i zaakceptowanie tej emocji. Dziecko otrzymuje przyzwolenie, może wyrazić to uczucie na swój sposób, może poradzić sobie z nim ale przede wszystkim wie, że taka emocja może istnieć.

Powody dla których ważna jest pomoc w identyfikacji uczuć u dziecka:

obiektywizacja przeżyć wewnętrznych dziecka – za każdym razem gdy dziecko rozpozna i nazwie swoje emocje integruje swoją sferę emocjonalną i umysłową, co wpływa na późniejszy rozwój sfery społecznej, duchowej, kulturowej, w których istotne jest opanowywanie swoich emocji
otwarcie na emocje wyższego rzędu – życzliwość czy współczucie: umiejętność identyfikacji uczuć pomaga w ujarzmieniu, odsunięciu się od uczuć podstawowych a otwarciu i przyjęciu tych wyższych
możliwość decydowania o swoich emocjach: poprzez umiejętność rozpoznawania uczuć dziecko może je poznać, przeżyć i postanowić co z nimi zrobi

Rozwój sfery emocjonalnej dziecka jest niezwykle istotny w późniejszym życiu dorosłego człowieka. Odpowiednie wychowanie pomaga rozwinąć tę sferę i wzmacnia umiejętność identyfikowania emocji przez dziecko. Najważniejsza w tym jest pomoc rodzica, który uczy dziecko rozpoznawać i przeżywać to co ono w tym momencie czuje i przeżywa. Prostym przykładem może być zdanie wypowiedziane do dziecka ?Wygląda na to, że jesteś zły?, rodzic komunikuje, że zauważył pojawiającą się emocję, zidentyfikował ją oraz nazwał, dziecko w tym momencie odpowiada ?ja nie jestem tylko zły, ja jestem wściekły? młody człowiek podążając dalej za rodzicem, również rozpoznał emocję i ubrał ją w słowa. Za pomocą tych słów mały człowiek wyraził w sposób symboliczny to co odczuwa i przeżywa w tym momencie.

Wyrażanie emocji u dzieci jest bardzo ważne w toku ich rozwoju.

Jak rodzic może sobie poradzić z uczuciami swojego dziecka? Kilka zasad dobrej komunikacji z dzieckiem oraz pomocy w rozpoznawaniu emocji przez nie według J. Sakowskiej:

Uważne słuchanie dziecka

nawiązanie kontaktu wzrokowego, odłożenie innych wykonywanych w tym momencie czynności
nie zakładanie, że wie się to co chce przekazać nam druga osoba – dziecko
zadawanie pytań wyjaśniających oraz powtarzanie – parafrazowanie wypowiadanych słów innymi słowami – odbiorca wie, że jego komunikat został zrozumiany
nie podejmowanie natychmiastowych działań; najlepsze wyjście to zakończenie rozmowy z dzieckiem, danie sobie czasu na przemyślenie omawianej kwestii i po tym podjęcie odpowiednich działań za zgodą dziecka. Podejmowanie niezwłocznej decyzji i szybka reakcja sprawia, że dzieci odczuwają obawy w stosunku do tego co nastąpi w przyszłości; cierpliwość to podstawa do stworzenia relacji nacechowanej zaufaniem i otwartością
poprzez uważne i dobre słuchanie wyrażamy akceptację tego co dziecko mówi, nie powinno się go krytykować ani wyśmiewać

Całkowita akceptacja emocji dziecka

ważne jest przyzwolenie na pojawiające się emocje u dziecka, wyrażenie ich i zaakceptowanie

nie należy stosować rad, które pogłębiają negatywne emocje
nie powinno się użalać się i współczuć, ponieważ pogłębia to frustrację i złość
nie należy również zaprzeczać emocjom, które pojawią się u dziecka ani ich bagatelizować ze względu na pojawianie się w tym momencie u dzieci złości. Mówienie ?uspokój się? czy ?nie powinieneś się złościć? wywołuje u dziecka sprzeczne myśli i przeżycia, mały człowiek chce wyrazić swoje uczucia, jednak nie jest to oczekiwane ze strony dorosłych. Gdy dziecko spełni te oczekiwania zaprzeczy swoim emocjom, nie będzie wiedziało co przeżywa a co za tym idzie nie będzie umiało opanować swoich uczuć.

Określenie uczuć

?nic na siłę? – nie powinno się interweniować i naciskać na dziecko, w momencie gdy nie chce rozmawiać
nie należy również, pytać dlaczego mały człowiek odczuwa to co w tym momencie czuje
nie powinno się reagować nadmiernym zaangażowaniem w momencie gdy sytuacja tego nie wymaga
nie należy powtarzać epitetów i określeń, którymi dziecko się nazywa i których używa
istotne jest zwracanie uwagi na dobór używanych słów, można powiedzieć: ?wygląda na to, że?? czy ?wydaje mi się, że??, zamiast ?wiem co czujesz..? – takie słowa niepotrzebnie nasilają złość, skąd możemy wiedzieć co czuje ten mały człowiek?

Zmiana pragnień dziecka na fantazję – mały człowiek, który wyraża swoje pragnienia w formie fantazji może przeżyć, to czego nie może mieć realnie, w wyobraźni.

Metody radzenia sobie z negatywnymi emocjami u dzieci:

zabawa lalkami lub misiami – dziecko może przenieść swoją złość na lalki, może pokierować zabawę tak jakby to misie czy lalki były na siebie złe, lub kłóciły się,
odreagowanie emocji poprzez rysowanie lub wyrażenie swojej złości za pomocą rysunku, zgniecenie kartki i wyrzucenie jej,
rozdarcie kartki papieru na kawałki,
rozładowanie emocji poprzez aktywność fizyczną – bieganie, skakanie,
uderzanie pluszowego misia lub materaca,
liczenie do 10,
słuchanie spokojnej muzyki,
zastosowanie technik relaksacyjnych,
rozmowa z bliską osobą o przeżywanych w tym momencie uczuciach,
stworzenie kącika uczuć, w którym dziecko znajdzie np. tak zwane pudełko uczuć z kartkami, kredkami, pisakami, gazetami służącymi do rozdarcia, chusteczkami higienicznymi, lalkami, poduszkami lub pluszakami, na których dziecko może odreagować swoje emocje oraz woreczkiem smutku, do którego dziecko może wkładać karteczki z zapisanymi na nich swoimi smutkami.

Otępienia

OTĘPIENIA:

F00 – Otępienie w chorobie Alzheimera

F01 – Otępienie naczyniowe

F02 – Otępienie w innych chorobach sklasyfikowanych gdzie indziej

F03 – Otępienie bliżej nieokreślone

F04 – Organiczny zespół amnestyczny

F05 – Majaczenie

F06 – Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

F06.0 – Halucynoza organiczna

F06.1 – Organiczne zaburzenie katatoniczne

F06.2 – Organiczne zaburzenie urojeniowe
F06.3 – Organiczne zaburzenie afektywne
F06.4 – Organiczne zaburzenie lękowe
F06.5 – Organiczne zaburzenie konwersyjne
F06.6 – Organiczna chwiejność emocjonalna (astenia)
F06.7 – Łagodne zaburzenia procesów poznawczych
F06.8 – Inne organiczne zaburzenia psychiczne

F07 – Organiczne zaburzenia osobowości i zachowania

F00 – Otępienie w chorobie Alzheimera

Pierwszymi symptomami tego typu otępienia są zaburzenia poznawcze tj. zaburzenia pamięci, myślenia, uwagi i spostrzegania. Występują tutaj takie objawy jak zaburzenia pamięci świeżej, w późniejszym przebiegu choroby pojawiają się również zaburzenia pamięci trwałej, kolejny objaw to zaburzenie umiejętności logicznego i sensownego sądzenia, myślenia abstrakcyjnego, myślenie charakteryzuje się spowolnieniem i rozwlekłością, a jego transfer jest zmniejszony. W chorobie tej wykonywanie codziennych czynności sprawia trudność podobnie jak przyswajanie i przetwarzanie informacji. Częstym symptomem występującym w tym otępieniu jest również apatia, która jest bardzo uporczywa i należy traktować ją poważnie. Otępienie to ma wolny początek oraz postępujący przebieg, dlatego też szybkie zdiagnozowanie i podjęcie odpowiedniego leczenia zwiększa szansę na spowolnienie rozwoju tej choroby. Do objawów somatycznych, które mogą wystąpić w tym rodzaju otępienia są zaburzenia neurologiczne, a w tym odruchy pierwotne – ryjkowy, ssania, chwytny, dłoniowo – bródkowy oraz zaburzenia ruchowe takie jak sztywność, drżenie, bradykineza czy hipokineza. W późniejszym przebiegu choroby mogą pojawić się takie objawy jak nietrzymanie moczu i stolca, mioklonie, rzadko napady padaczkowe, kacheksja, przykurcze zgięciowe rąk i nóg. Bardzo często choroba ta przed jej zdiagnozowaniem przebiega skrycie, pacjent może funkcjonować z nią przez lata nie będąc świadomym jej istnienia. Bardzo istotne w chorobie Alzheimera jest rozróżnienie jej na chorobę o wczesnym i późnym początku. Przed 65 rokiem życia diagnozuje się tę o wczesnym początku, zaś w późniejszym wieku chorobę Alzheimera o późnym początku. Im wcześniejsza diagnoza tym gorsze rokowania – szybciej pojawiają się cięższe objawy i choroba przebiega gwałtowniej. W literaturze przedmiotu można znaleźć trzy stadia choroby Alzheimera, które są zależne od objawów, a są to mianowicie:

stadium wczesne – cechujące się zaburzeniami w sferze pamięci świeżej, w przyswajaniu, przetwarzaniu i zapamiętywaniu nowych informacji, upośledzeniem zdolności językowych związanych z funkcjami wykonawczymi, a mianowicie jest związane ze zubożeniem słownictwa zarówno mówionego jak i pisanego, innym objawem występującym w tym stadium są zmiany nastroju – apatia.
stadium pośrednie – pojawia się nieumiejętność zapamiętywania oraz przypominania sobie nowych informacji, wydarzenia z przeszłości nie ulegają całkowitemu zapomnieniu, pojawiają się jednak pewne luki w pamięci, związane np. z orientacją w przestrzeni – co do miejsca zamieszkania, miejsc znajdujących się w domu itd, często chory nie rozpoznaje też swoich bliskich. W stadium tym może również wystąpić agresja w stosunku do innych osób.
stadium ciężkie – charakteryzuje się całkowitą niemożnością chodzenia czy wykonywania zwykłych codziennych czynności, trudności sprawiają nawet jedzenie i połykanie, nie ma kontroli nad zwieraczami, często też występują odleżyny oraz zahamowanie mowy. Choroba ta kończy się w tym stadium śmiercią, zazwyczaj z przyczyn infekcyjnych.

Otępienie w chorobie Alzheimera występuje u 15-20 % osób chorych genetycznie i w tych przypadkach związane jest z co najmniej 4 różnymi genami w chromosomach. Jej przyczyny i powstawanie nie są jednak dobrze poznane, jak do tej pory. Jedna z teorii mówi, że wiąże się ona z plakami i splątkami neurofibrylarnymi w mózgu. Istnieje kilka hipotez dotyczących powstawania tej choroby min. hipoteza cholinergiczna, amyloidowa czy tau jednak nigdy nie zostały one potwierdzone. Jeśli chodzi o leczenie choroby Alzheimera, możliwe jest jedynie leczenie objawowe. Nie została poznana żadna terapia czy leczenie które zatrzymałoby chorobę lub też odwróciło jej postępowanie. Choroba ta jest nieuleczalna stosuje się w niej leczenie farmakoterapeutyczne, psychospołeczne i opiekę nad chorym. Jedynym skutecznym sposobem na opóźnienie ograniczenia funkcji poznawczych są ćwiczenia umysłowe np. ćwiczenie pamięci oraz fizyczne.

F01 – Otępienie naczyniowe

W literaturze przedmiotu stosuje się zamiennie określenia ?otępienie naczyniowe?, ?otępienie miażdżycowe? i ?otępienie wielozawałowe?. Ten rodzaj otępienia w swoich objawach nie różni się znacznie od otępień zwyrodnieniowych – otępienia w chorobie Alzheimera czy przy chorobie Picka. Jedynymi symptomami, które wskazują na ten rodzaj demencji jest przebieg choroby, dodatkowe objawy psychopatologiczne, neurologiczne czy też wyniki badań obrazowych. Według ICD-10 otępienie naczyniowe można podzielić na :

otępienie naczyniowe o ostrym początku
otępienie wielozawałowe
podkorowe otępienie naczyniowe
mieszane korowo – podkorowe otępienie naczyniowe
wyróżnia się jeszcze jedną formę otępienia naczyniowego, a mianowicie otępienie typu alzheimerowskiego z objawami uszkodzenia naczyniowego, które zalicza się do otępienia przy chorobie alzheimera

Przyczyną pierwotną otępienia naczyniowego jest uszkodzenie w okolicach kory mózgu lub połączeń pomiędzy tymi okolicami, a więc nieprawidłowe działanie naczyń w mózgu. Poprzez te dysfunkcje tworzą się zaburzenia funkcji poznawczych, które są głównym komponentem otępienia naczyniowego.

Symptomami mogącymi zwiastować tę choroby i pojawiającymi się jeszcze przed objawami stricte z nią związanymi, są bóle oraz zawroty głowy, ciągłe uczucie zmęczenia oraz nocne poczucie lęku ale również napady niedokrwienne, które po jakimś czasie ustępują. Objawy charakterystyczne dla tego typu otępienia to nagły początek, zaburzenia pamięci świeżej, zaburzenia afektu – chwiejność emocjonalna, stany depresyjne, apatia, agresja, wycofanie, zaburzenia funkcji wykonawczych – niemożność wykonywania zadań, działań czy innych aktywności wymagających wcześniejszego planu, perseweracje, zaburzenia uwagi, dysfunkcje językowe.

W diagnozie otępienia naczyniowego istotne jest pojawienie się choroby naczyń mózgowych oraz otępienia, w niedużym od siebie odstępie czasowym. Pomocna w tej diagnozie jest też skala Hachinskiego, w której maksymalną ilością punktów jaką można uzyskać jest 18, po uzyskaniu 7 i więcej punktów diagnozuje się otępienie naczyniowe.

W literaturze przedmiotu można znaleźć jeszcze inny podział otępienia naczyniowego, a mianowicie jest to:

otępienie poudarowe:

-po udarze strategicznym

-wielozawałowe

-po krwotoku mózgowym

otępienie podkorowe

-w przebiegu uszkodzenia istoty białej

-zawały zatokowe

otępienie typu alzheimerowskiego z objawami uszkodzenia naczyniowego

Charakteryzując każdy z podtypów tego zaburzenia, można powiedzieć, że objawy jakie występują w otępieniu poudarowym to: zaburzenia w myśleniu abstrakcyjnym, płynności myślowej, pamięci operacyjnej, dysfunkcje funkcji wykonawczych, czy uwagi. Najczęściej występującym podtypem tego otępienia jest otępienie podkorowe, w którym można wyróżnić takie symptomy jak: wolniejsze przetwarzanie informacji, trudności w planowaniu, podejmowaniu i realizowaniu zadań czy innych aktywności, zaburzenia pamięci jednak, w tym przypadku w stopniu umiarkowanym, oprócz zaburzeń poznawczych występują jeszcze tzw. objawy pozapiramidowe typu: zaburzenia chodu, spowolnienie ruchowe czy wzmożenie napięcia mięśniowego.

F02 – Otępienie w innych chorobach sklasyfikowanych gdzie indziej

Klasyfikacja chorób ICD-10 wyróżnia tutaj kilka różnych typów otępień w przebiegu wielu chorób, a mianowicie są to:

otępienie w chorobie Picka
otępienie w chorobie Creutzfeldta- Jakoba
otępienie w chorobie Huntingtona
otępienie w chorobie Parkinsona
otępienie w chorobie nabytego upośledzenia odporności HIV
otępienie w innych chorobach, klasyfikowanych gdzie indziej

Otępienie w chorobie Picka charakteryzuje się zaburzeniami zależnymi od obszaru uszkodzenia płatów czołowych. Objawy jakie mogą wystąpić to brak zainteresowań i inicjatywy, które kiedyś były obecne, mogą pojawiać się również epizody euforyczne, które nie mają żadnego wyjaśnienia, są niespodziewane i nonsensowne, na początku choroby nie występują tutaj zaburzenia pamięci, tworzą się za to zaburzenia mowy – afazja oraz zaburzenia emocjonalne. Sporadycznie mogą pojawiać się takie objawy jak zaburzenia chodu, drżenie, spowolnienie ruchowe lub sztywność mięśniowa nazywane objawami pozapiramidowymi. W późniejszym przebiegu choroby zauważa się zaburzenia pamięci, trudności w relacjach z innymi ludźmi – osłabienie kompetencji społecznych, które często prowadzą do dziwnych i wybuchowych zachowań. Otępienie w tej chorobie powstaje na skutek powstawania nieprawidłowości upośledzających funkcje w obszarze płatów czołowych i skroniowych w przebiegu choroby Picka.

Otępienie w chorobie Creutzfeldta – Jakoba cechuje się nagłym, szybkim i postępującym pojawieniem się objawów demencji, nie jest jednak często występującym zaburzeniem, jest to tzw. gąbczaste zwyrodnienie mózgu. Początkowe symptomy, występujące w tej chorobie to min. zmiany nastroju, odczuwanie niepokoju, brak apetytu który powoduje utratę masy ciała, zaburzenia snu oraz zmiany w funkcjonowaniu poznawczym, objawy te bardzo często są lekceważone i nie są identyfikowane z tą chorobą. Najważniejszym kryterium diagnostycznym powinno być szybko pojawiające się otępienie (od kilku tygodni do kilku miesięcy). Głównymi objawami są niedowład kończyn dolnych i górnych, drżenie i zaburzenia równowagi, czucia oraz koordynacji motorycznej. Prócz tych symptomów mogą pojawić się zaburzenia zachowania, zespół depresyjny, lęk czy nawet psychozy.

Otępienie w chorobie Huntingtona, w której jednymi z najwyraźniejszych objawów są ruchy pląsawicze a więc chaotyczne, niekontrolowane i szybkie ruchy kończyn oraz grymasy na twarzy, które mają przypominać ruchy dowolne, ale też otępienie podkorowe. Inne symptomy tej choroby to tzw. bradykinezja – spowolnienie ruchowe z nieumiejętnością wykonywania szybkich ruchów oraz ich opóźnioną reakcją, bradyfrenia – spowolnienie myślowe, zaburzenia w takim obszarze funkcji poznawczych jak sądzenie czy organizacja, w mniejszym stopniu koncentracja, pamięć i płynność umysłowa. Często pojawia się dyzartria, nie występują jednak takie zaburzenia jak afazja, agnozja czy apraksja, również orientacja oraz rozumienie są zachowane. U ponad połowy chorych na to zaburzenie występuje ryzyko zachowań suicydalnych, znaczna część osób dotkniętych tą chorobą cierpi na depresje lub nadmierną pobudliwość z napadami gniewu i agresji. Choroba ta ma swój początek zwykle między 30 a 50 rokiem życia.

Otępienie w chorobie Parkinsona, najczęściej występuje pomiędzy 40 a 60 rokiem życia, cechuje się powolnym i etapowym nasilaniem się objawów w przeciągu nawet kilkunastu lat. Pierwszymi symptomami choroby są spowolnienie ruchowe oraz chaotyczność ruchów, ale również wystąpienie zaburzeń w pisaniu – dominuje bardzo małe pismo. Kolejno pojawiającymi się objawami tego zaburzenia są opóźnione procesy psychiczne oraz zaburzenia równowagi. Występuje również depresja, sztywność osobowości, parestezje kończyn czy zaparcia. Najbardziej typowymi i głównymi objawami są spowolnienie ruchowe, tzw. chód szurający, problemy z wykonywaniem i inicjowaniem ruchów, sztywność mięśni i drżenie kończyn. Pojawić się mogą również niestabilna postawa, pochylenie tułowia do przodu, cicha mowa, dyzartria, zaburzenia pamięci czy objawy wegetatywne. Zaburzenie to postępuje bardzo stopniowo i w pewnym momencie prowadzi do inwalidztwa.

Otępienie w chorobie nabytego upośledzenia odporności HIV, które charakteryzuje się uszkodzeniem funkcji poznawczych – spowolnieniem myślowym, trudnościami w skupianiu uwagi, zaburzeniami pamięci, oraz funkcji ruchowych takich jak utrzymywanie równowagi, drżenie czy umiejętność wykonywania precyzyjnych ruchów, również funkcji mowy i zmianami zachowania – przygnębieniem, zubożeniem emocjonalności i spontaniczności, częsta jest też izolacja społeczna. Aż u 30% osób chorych na HIV lub AIDS stwierdza się otępienie, jest ono wynikiem osłabienia funkcjonowania poznawczego człowieka.

F03 – Otępienie bliżej nieokreślone

W literaturze przedmiotu otępienie bliżej nieokreślone dzieli się na

przedstarcze a w nim otępienie bliżej nieokreślone, psychozę bliżej nieokreśloną oraz pierwotnie zwyradniające otępienie bliżej nieokreślone
starcze do którego zaliczamy otępienie bliżej nieokreślone typu depresyjnego lub paranoidalnego oraz psychozę bliżej nieokreśloną

Do tego typu otępienia nie wlicza się otępienia starczego z majaczeniem lub ostrym stanem zmącenia świadomości ani starości bliżej nieokreślonej.

F04 – Organiczny zespół amnestyczny

Jest to zespół który charakteryzuje się zaburzeniami pamięci zwłaszcza krótkotrwałej oraz długotrwałej – w mniejszym stopniu. Pacjenci z tym zaburzeniem pamiętają to co zdarzyło się przed chwilą – w ciągu kilku ostatnich minut, w przeciwieństwie do tego co stało się przed kilkoma godzinami. Chorzy nie wykazują tutaj zaburzeń w zdolności przechowywania informacji krótkoterminowych, jednak ich umiejętność przyswajania nowych informacji jest tutaj znacznie upośledzona. Wykonywane przez tych chorych zadania takie jak powtarzanie liczb a więc zadania związane z pamięcią krótkotrwałą wychodzą bardzo indywidualnie. Jeśli chodzi o funkcje poznawcze, uwagi, koncentracji, orientację, intelekt i postrzeganie są one w normie. Inne symptomy pojawiające się w tym zaburzeniu to konfabulacje, apatia, niska pobudliwość i brak wglądu w chorobę. Prócz amnezji wstecznej występuje również amnezja następcza. Organiczny zespół amnestyczny jest najczęściej spowodowany uszkodzeniami mózgu związanymi z guzami, urazami, udarami czy infekcjami, dlatego też amnezja wsteczna wraz z ustąpieniem uszkodzeń mózgu może w tym przypadku zanikać. Podobnie jest z konfabulacjami, które mogą ustępować lub też zupełnie odwrotnie być długotrwałe. Ważne jest również to, że nie pojawia się tutaj zmącenie świadomości. Pacjenci z tym rodzajem amnezji najczęściej leczeni są przez specjalistów z dziedziny neurologii. Organiczny zespół amnestyczny odróżnia się od amnezji dysocjacyjnej, amnezji wywoływanej alkoholem lub innymi środkami psychoaktywnymi, otępień, epizodów majaczeniowych czy zaburzeń pamięciowych w depresji.

F05 – Majaczenie

Występowanie zespołu majaczeniowego jest bardzo częste, zwłaszcza na oddziałach chirurgicznych i internistycznych oraz w domach opieki najczęściej u osób po 75 roku życia. Mówiąc najkrócej majaczenie to zaburzenie, tudzież splątanie świadomości. Kryteriami diagnostycznymi są tutaj: zaburzenie uwagi i świadomości, zaburzenia poznawcze takie jak osłabienie myślenia abstrakcyjnego, które jest niespójne, czy też urojenia, zaburzenia spostrzegania – pojawiające się omamy i złudzenia, zaburzenia pamięci krótkotrwałej – z zaburzeniami orientacji allopsychicznej i w niektórych przypadkach również autopsychicznej, zaburzenia napędu psychomotorycznego, zaburzenia afektu takie jak odczuwanie lęku i agresji, zaburzenia tzw. rytmu snu i czuwania. Majaczenie cechuje również szybki i ostry początek oraz nie dłuższy czas trwania niż 6 miesięcy. Jeśli chodzi o jakościowe zaburzenia świadomości w tym przypadku należą do nich słaba percepcja i obniżona umiejętność koncentracji uwagi, zaś jeśli chodzi o ilościowe zaburzenia świadomości mówimy tutaj o tzw. somnolencji – nadmiernej senności, osłabieniu psychomotorycznym z zachowanym kontaktem z otoczeniem oraz rzadko występującym w majaczeniu stanie soporu – półśpiączki – patologicznym głębokim śnie z reakcją jedynie na bodźce bólowe. Kryterium rozróżniającym zespół majaczeniowy od intoksykacji różnymi środkami psychoaktywnymi jest brak zwiększonej czujności, która występuje w tym drugim przypadku. Rzadkimi lecz występującymi czasami objawami są halucynacje, napady padaczkowe czy też zaburzenia wegetatywne.

Istnieją trzy typy majaczenia, które są rozróżniane ze względu na napęd psychomotoryczny i są to:

majaczenie hiperaktywne, charakteryzujące się wysokim pobudzeniem, pojawiającą się agresją oraz lękiem
majaczenie hipoaktywne, cechujące się niskim pobudzeniem, pojawieniem się apatii, słabą zdolnością skupiania uwagi i myślenia
majaczenie mieszane, gdzie występują na zmianę obydwa obrazy majaczenia – hiperaktywne i hipoaktywne

Przyczyny mogące wywoływać stan majaczenia to np. choroby immunologiczne, choroby metaboliczne, napady padaczkowe, zapalenie mógzgu i opon mózgowo – rdzeniowych, choroby neurologiczne, choroby mózgu: guzy mózgu, krwiaki pod- i nadtwardówkowe, otępienie wielozawałowe, typu Alzheimera, mieszane, inne, udary i urazy głowy, czy stany prowadzące do wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Podczas diagnostyki chorego najpierw uwzględnia się pierwotne choroby mózgu, później wtórne choroby mózgu, następnie zatrucia środkami psychoaktywnymi i na końcu dopiero zespoły odstawienne.

Jeśli chodzi o badanie stanu psychicznego pacjenta z majaczeniem najczęściej używa się do tego dwóch metod badawczych a mianowicie jest to krótka ocena stanu psychicznego – Mini Mental State Examination ? MMSE poprzez który można ocenić takie funkcje poznawcze jak ocena autopsychiczna pacjenta, jego pamięć werbalną, uwagę, funkcje językowe oraz analizę wzrokowo – przestrzenną oraz test rysowania zegara – clock drawing test ? CDT, gdzie można zweryfikować procesy wzrokowo – przestrzenne, myślenie abstrakcyjne oraz umiejętności konstrukcyjne.

Leczenie zespołu majaczeniowego skupia się na rozpoznaniu i usunięciu przyczyny wywołującej tę chorobę, a jeżeli nie jest to możliwe to na terapii umożliwiającej obniżenie niedotlenienia, wyrównania nadciśnienia czy odwodnienia. Ważna jest również stała kontrola medyczna oraz wsparcie ze strony bliskich i otoczenia.

F06 – Inne zaburzenia psychiczne spowodowane uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu i chorobą somatyczną

Najważniejszym kryterium diagnostycznym jest obecność choroby mózgu lub tzw. systemowej z objawami mózgowymi później dopiero bierze się pod uwagę związek czasowy pomiędzy chorobą główną a symptomami psychicznymi. Ważne jest również to że nie powinna występować tutaj żadna inna przyczyna tych zaburzeń psychicznych oraz to, że symptomy otępienia ani majaczenie nie powinny się tutaj pojawić.

F06.0 – Halucynoza organiczna

Charakteryzuje się uporczywymi i powracającymi halucynacjami wzrokowymi lub słuchowymi, przy jednoczesnym braku zaburzeń świadomości czy też innych funkcji poznawczych. Mogą również pojawiać się urojenia, które jednak w tym przypadku nie wychodzą na pierwszy plan. Trochę inaczej jest przy tzw. urojeniach dermatozy w których chory uważa, że na jego ciele znajduje się duża liczba pasożytów, które wnikają w jego skórę. Ważny jest tutaj fakt, że ten typ zaburzenia nie jest wywoływany przez alkohol czy inne substancje psychoaktywne. Najczęściej przyczynami halucynozy organicznej są guzy mózgu, zapalenia mózgu i opon mózgowych, urazy oraz epilepsja. Nie rzadko chory zdaje sobie sprawę, z tego że jego spostrzeżenia są nieprawdziwe i wie, że są to objawy jego choroby. Prócz halucynozy organicznej występują jeszcze inne typy halucynoz np. halucynoza pasożytnicza, alkoholowa czy pedunkularna. Halucynozę organiczną spośród pozostałych rodzajów wyróżnia właśnie, świadomość patologiczności występujących spostrzeżeń.

F06.1 – Organiczne zaburzenie katatoniczne lub urojeniowe

Pierwsze z nich cechuje się wzmożoną lub obniżoną czynnością psychomotoryczną i innego rodzaju objawami katatonicznymi. Osoby ze wzmożoną aktywnością są nadmiernie pobudzone, zaś osoby z obniżoną aktywnością popadają w osłupienie. Zaburzenia te mogą pojawiać się na zmianę. Jeśli chodzi o organiczne zaburzenie urojeniowe objawami występującymi tutaj są przede wszystkim urojenia, czasami pojawiają się omamy, jednak w obrazie klinicznym są to symptomy poboczne. Inne objawy mogące wystąpić w tym zaburzeniu to formalne zaburzenia myślenia oraz epizody zaburzeń psychomotorycznych. Świadomość chorych nie jest tutaj zaburzona ale zdolności intelektualne tak, co jednak nie jest zbyt widoczne. Najczęściej pacjenci doświadczają urojeń paranoidalnych, rzadziej występują u nich urojenia hipochondryczne, wielkościowe czy niższości, aczkolwiek takie również mogą się pojawić.

F06.3 – Organiczne zaburzenie afektywne

Inaczej nazywane zaburzeniami psychoorganicznymi. Charakteryzują się pojawiającymi się zaburzeniami nastroju, takimi jak depresja, hipomania, mania lub zaburzeniami dwubiegunowymi, jednak ich przyczyny leżą w uszkodzeniach mózgu takich jak guzy, urazy, udary, stany zapalne czy zatrucia. Nie występują tutaj zaburzenia świadomości ani deficyty poznawcze. Ważne jest to, że występujące zaburzenia afektywne nie są w tym przypadku reakcją na chorobę a to właśnie choroba jest ich źródłem.

F06.4 – Organiczne zaburzenie lękowe

Są to również zaburzenia wywołane uszkodzeniami mózgu. Wyrażają się objawami takimi jak te występujące w zaburzeniach lękowych, mogą to być również napady paniki czy też objawy somatyczne towarzyszące zaburzeniom lękowym np. kołatanie serca, zawroty głowy czy poczucie odrealnienia i odczłowieczenia. Podobnie jak w poprzednich przypadkach, również i tutaj przyczyną tego zaburzenia jest choroba mózgu. Bardzo często zdarza się, że różnorakie choroby somatyczne czy też przyjmowane leki wywołują zespoły lękowe.

F06.5 – Organiczne zaburzenie konwersyjne

Są to zaburzenia w których dochodzi do przeformułowania zaburzeń psychicznych na somatyczne. Charakteryzują się zaburzeniami ruchu typu ataksje, porażenia, drżenie, napadami drgawkowymi oraz zaburzeniami percepcji słuchowej i wzrokowej, objawiającymi się tzw. ślepotą i głuchotą histeryczną. Zaburzenia te podobnie jak inne zaburzenia w tej grupie mają podłoże organiczne i są wywoływane uszkodzeniami i chorobami mózgu.

F06.6 – Organiczna chwiejność emocjonalna (astenia)

Jest to zaburzenie w którym występują takie objawy jak chwiejność emocjonalna, nieumiejętność kontroli emocji, męczliwość, związana z ubytkiem energii oraz upośledzenie funkcji poznawczych zwłaszcza pamięci, ma ono podłoże organiczne. W zaburzeniu tym również mogą pojawiać się objawy somatyczne np. zawroty głowy czy bóle. Przyczyny powodujące tą chorobę to najczęściej urazy, zapalenia mózgu oraz choroby naczyń mózgowych.

F06.7 – Łagodne zaburzenia procesów poznawczych

Cechuje się upośledzeniem pamięci, uwagi, myślenia, mowy i funkcji wzrokowo – przestrzennych. Symptomy muszą utrzymywać się przez co najmniej 2 tygodnie oraz mogą pojawiać się indywidualnie lub też mogą mieć ze sobą jakieś relacje. Nie są one jednak tak silne, że można by zdiagnozować przy nich otępienia. Ta jednostka chorobowa nie jest dokładnie scharakteryzowana ani szerzej opisana w literaturze przedmiotu. W tym przypadku również do rozpoznania tego zaburzenia konieczne jest wystąpienie urazu lub choroby mózgu, będącymi jego źródłem.

F07 – Zaburzenia osobowości i zachowania spowodowane chorobą, uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu
Charakteryzują się zmianami osobowości oraz zachowań w wyniku przebytej choroby mózgu, jego uszkodzenia lub dysfunkcji. Osobowość pacjenta z przed choroby przekształca się, pojawiają się inne cechy a umiejętności społeczne wcześniej nabyte zanikają, zmienia się też pobudliwość, która bardzo często może być nieprzewidywalna, następują ponadto zmiany w zakresie ekspresji emocji. Pojawić się mogą również zaburzenia poznawcze, takie jak brak celowości działania czy umiejętności realizowania zaplanowanych wcześniej działań. Jeśli chodzi o sferę językową, mowa pacjenta staje się wolniejsza i sztywna. Chory traci również umiejętność adaptacji do nowych sytuacji, a jego wcześniejsze przekonania mogą zmieniać się na urojeniowe o charakterze myśli nadwartościowych. W sferze seksualnej pacjent odczuwa obniżenie popędu seksualnego. Przyczyny tych zaburzeń są również związane z chorobami, urazami, guzami i uszkodzeniami mózgu oraz padaczką. Wyróżnia się tutaj takie typy zaburzeń jak organiczne zaburzenie osobowości, zespół po zapaleniu mózgu czy zespół po wstrząśnieniu mózgu.

ZABURZENIA ODŻYWIANIA SIĘ

ZABURZENIA ODŻYWIANIA SIĘ

Ta grupa zaburzeń zalicza się do zaburzeń psychosomatycznych, a więc takich gdzie wszystkie choroby somatyczne są wywoływane i utrzymywane przez pewne czynniki psychiczne. Według klasyfikacji ICD-10 zaburzenia odżywiania dzielimy na:

F50 Zaburzenia odżywiania się

F50.0 Jadłowstręt psychiczny – anoreksja
F50.1 Jadłowstręt psychiczny atypowy
F50.2 Żarłoczność psychiczną – bulimię
F50.3 Żarłoczność psychiczną atypową
F50.4 Przejadanie się związane z innymi zaburzeniami psychicznymi
F50.5 Wymioty związane z zaburzeniami psychicznymi
F50.8 Inne zaburzenia odżywiania się
F50.9 Bliżej nieokreślone zaburzenia odżywiania się

Anoreksja:

Bardzo często spotykane w tych czasach i dotykające młodych ludzi zaburzenie odżywiania. W znacznej mierze częściej chorują na nie kobiety lub młode dziewczyny, jednak coraz częściej pojawiają się zachorowania wśród mężczyzn czy młodych chłopaków, chcących dorównać dzisiejszym kanonom piękna.

Objawami diagnostycznymi jadłowstrętu psychicznego jest przede wszystkim zamierzone dążenie do utraty wagi ciała, co najmniej 15% w stosunku do swojej normy, zaburzony obraz własnej osoby, przejawiający się spostrzeganiem siebie jako osoby otyłej, z nadwagą lub mającej skłonności do tycia oraz zmierzanie do osiągnięcia wagi idealnej, która została wcześniej ustalona i jest nieodpowiednia do normalnego funkcjonowania organizmu. Innymi symptomami pojawiającymi się w anoreksji są zaburzenia endokrynologiczne np. brak miesiączki u kobiet lub brak zainteresowań seksualnych u mężczyzn. Środkami prowadzącymi do osiągnięcia wymarzonej sylwetki są głodówki, wymioty, stosowanie substancji przeczyszczających lub obniżających łaknienie czy też przesadna aktywność fizyczna. Bardzo często wraz z anoreksją lub też innymi zaburzeniami odżywiania się współwystępują zaburzenia osobowości. Na ogół ta postać choroby pojawia się pomiędzy 14 a 20 rokiem życia.

Jakie są mechanizmy powodujące te zaburzenia?

Istnieją trzy główne czynniki decydujące o powstawaniu anoreksji:

czynniki biologiczne

genetyka – osoby u których w rodzinie wystąpiła już anoreksja mają większe szanse na popadnięcie w tę chorobę, ryzyko wystąpienia u nich tej choroby zwiększa się ośmiokrotnie.
cechy determinowane genetycznie – są to min. skłonność do obsesyjności i perfekcjonizmu, podatność na stany lękowe, BMI, wiek wystąpienia pierwszej miesiączki czy obsesje związane z jedzeniem, gdzie z podanych dwie pierwsze są typowe w jadłowstręcie psychicznym.
hipoteza mówiąca o tym, że anoreksja jest zaburzeniem homeostazy genetycznej pomiędzy stosowaną dietą a wagą ciała.
tzw. hipoteza przystosowania do głodówki w okresie migracyjnym – według tej teorii anoreksja nie jest chorobą psychiczną a zaburzeniem biologicznym mózgu, a ściślej ujmując mechanizmu odpowiedzialnego za regulację odczuwania głodu, jest ona pozostałością po naszych prehistorycznych przodkach, którzy byli koczownikami. W momentach gdy musieli oni ograniczyć spożywanie posiłków np. szukanie miejsca do osiedlenia ich organizmy funkcjonowały nadal bardzo intensywnie.

czynniki psychologiczne

kryzys tożsamości, pojawiający się w okresie dojrzewania i znacznie wpływający na obraz własnej osoby. Jadłowstręt psychiczny może być tutaj sposobem radzenia sobie z tym kryzysem i z wyzwaniami, z nim związanymi czy też problemami zarówno rodzinnymi jak i szkolnymi, może być również wyrazem dążenia do autonomii, w którym jednostka pragnie się usamodzielnić i oddzielić od stawianych przez rodzinę oczekiwań. Może być również wyrazem przesunięcia impulsów seksualnych na sferę przyjmowania pokarmów, do której dochodzi gdy pojawia się popęd seksualny i jednostka broni się przed jego odczuwaniem, powstaje wtedy również konflikt w rozwoju własnej tożsamości płciowej. Bardzo często też anoreksję rozumie się jako wyraz odmowy przyjęcia roli kobiecej, która jest związana z relacją z matką.
negatywny stosunek do dojrzewania, gdzie osoba chora najczęściej nie akceptuje swojej zmieniającej się sylwetki, zaprzecza swojej seksualności, nie postrzega się jako osoby atrakcyjnej, boi się dorosłości.
dezaprobata życia, anoreksja jako wyraz chęci samobójczych, niechęć do życia.
zaburzona samoocena, negatywny i krytyczny stosunek do własnej osoby, a przede wszystkim do wyglądu własnego ciała. Osoby z niskim poczuciem własnej wartości są podejrzliwe, lękliwe i nadmiernie wrażliwe na krytykę. Bardzo często pojawia się u nich brak akceptacji siebie i swojego ciała, przez co próbują coś zmienić, chcą wyglądać inaczej, szczuplej i pragną akceptacji nie tylko ze strony własnej osoby ale również ze strony otoczenia. Kieruje nimi przekonanie, że jeśli będą chudsze staną się też bardziej aprobowane w środowisku.
struktura rodziny – rodziny wykazujące cechy perfekcjonistyczne, obsesyjne lub rywalizujące. Często też anoreksja rozwija się u osób gdzie rodzina jest nadopiekuńcza, występuje nadmierna troska o wszystkich jej członków, zanikają wtedy granice i jednostka nie może się autonomicznie rozwijać, występuje sztywność – nieumiejętność pogodzenia się z zachodzącymi zmianami, niedopuszczanie do pojawienia się konfliktów a w momencie gdy już się pojawią unikanie ich rozwiązywania czy też angażowanie dzieci w konflikty małżeńskie.

czynniki kulturowe:

zmieniające się kanony piękna, stałe dążenie do nadmiernie szczupłej sylwetki, zwłaszcza u osób z niewykształconą jeszcze tożsamością, utożsamianie się np. ze szczupłą modelką. W niektórych społeczeństwach szczupła sylwetka jest uznawana za nieodłączny atrybut kobiecej urody, wyznacznik szczęścia i sukcesu.
media i kultura masowa, ciągły nacisk ze strony mediów na szczupłą i zgrabną sylwetkę, wraz z rozwojem środków masowego przekazu zauważono wzrost zachorowań na jadłowstręt psychiczny. Kolorowe czasopisma, telewizja czy radio ukształtowały pogląd mówiący o związku pomiędzy szczupłą sylwetką a szczęściem i odnoszeniem sukcesów.
hipoteza mówiąca, o skupianiu się na pięknie, urodzie a przede wszystkim szczupłości i chudości w czasach pokoju i dobrobytu, w czasach gdzie dominowała wojna i klęski żywiołowe doceniane były bardziej puszyste kształty kobiece, które zapewniały zdrowe potomstwo.
zawody, w których ważny jest wygląd zewnętrzny np. modelki, tancerki, baletnice czy sportowcy, utrzymujący określoną masę ciała oraz których wykonywanie zwiększa ryzyko zachorowań na anoreksję.

W literaturze przedmiotu można znaleźć wspólne cechy przypisywane anorektyczkom a są to osoby:

posłuszne
godne zaufania
wytrwałe w dążeniu do celu
nieśmiałe
spokojne i ciche
nadwrażliwe
mające problemy z nawiązywaniem bliższych relacji
egocentryczne
uległe
zamknięte w sobie
perfekcyjne
ambitne
pracowite

Bardzo istotne jest to, żeby pamiętać o wieloprzyczynowości tego zaburzenia, zwykle anoreksja powstaje z wielu różnych przyczyn i nigdy nie można mówić tutaj o jednym czynniku ją wyzwalającym.

Jak anoreksja wpływa na zdrowie? Co się dzieje w organizmie chorego?

Jadłowstręt psychiczny w wielu przypadkach kończy się śmiercią. Jest to choroba, która bardzo silnie wyniszcza organizm – skrajnie niska waga osłabia go w znacznym stopniu, co doprowadza do jego śmierci. Niedobór lub brak witamin oraz składników odżywczych będących podstawą do normalnego funkcjonowania narządów wewnętrznych doprowadzają do zaburzeń w tym obszarze. Zmniejsza się koncentracja oraz pojawia się przewlekłe zmęczenie. W sferze układu nerwowego następuje zanik kory mózgowej, poprzez który pojawiają się zaburzenia neuropsychiczne lub napady padaczkowe. Przez utratę masy ciała pojawiają się zaburzenia termoregulacyjne – ciągłe odczuwanie zimna. Inne nieprawidłowości występujące w organizmie to zaburzenia hormonalne, objawiające się u kobiet brakiem miesiączki i bezpłodnością, wywołaną zmniejszeniem jajników i macicy, a u mężczyzn utratą zainteresowań seksem. Zaburzenia w sferze układu pokarmowego to zaparcia, bóle brzucha, wymioty, wzdęcia czy zapalenie błony śluzowej żołądka. Omdlenia, zanik mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca czy krążenia krwi to objawy zaburzeń układu krążenia. Inne symptomy to np. wypadanie włosów, łamliwość paznokci, pojawienie się na skórze meszka oraz zajadów.

Na czym polega leczenie anoreksji?

Najczęściej osoby chore na to zaburzenie nie mają wglądu w swoją chorobę, uważają, że nie są chore i raczej nie wykazują chęci podjęcia leczenia. Terapia zwykle odbywa się na oddziałach szpitalnych, gdzie chorzy są odżywiani a ich masa ciała ulega zwiększeniu. Istotny czynnik leczniczy to separacja od niezdrowego środowiska, zaleca się zmianę szkoły, pracy czy znajomych a czasem nawet potrzebna jest izolacja od rodziny. Ważna jest oczywiście również psychoterapia, która trwa długo oraz podczas której pacjent uświadamia sobie i przyswaja zasady racjonalnego odżywiania się. Należy pamiętać, że leczenie osób z jadłowstrętem psychicznym jest długotrwałe i niemożliwe bez pomocy specjalistów.

Bulimia:

Drugie z najczęściej występujących zaburzeń odżywiania się. Charakteryzuje się pojawiającymi się napadami obżarstwa – gdzie przyjmowane są duże ilości pożywienia, niekontrolowanym objadaniu się, stałym myśleniem o jedzeniu, przymusem spożywania pokarmów oraz stosowaniem środków i podejmowanie czynności mających na celu niedopuszczenie do wzrostu masy ciała, które są spowodowane pojawiającym się poczuciem winy, są to np. prowokowanie wymiotów. Waga osób chorujących na bulimię jest zazwyczaj w normie lub z ewentualną lekką nadwagą, dlatego choroba ta bywa często niezauważona.

Mechanizmy powodujące bulimię:

zaburzenie tożsamości kobiecej, następuje tutaj również przesunięcie impulsów seksualnych na sferę przyjmowania pokarmów, które jest jednak silniej uświadomione. Pojawia się też konflikt tożsamości, związany z autonomią jednak nie jest on tak wyraźny jak w przypadku anoreksji.
osoby z bulimią, wykazują słabe relacje z matkami, za to łączy je znacznie lepszy kontakt z ojcami, bardzo często w literaturze przedmiotu zwraca się uwagę na zachowania kazirodcze, występujące w rodzinie dotkniętych tym problemem osób. Matki osób chorujących na ten rodzaj zaburzenia odżywiania bardzo często cechuje wysoki krytycyzm oraz silny dystans emocjonalny.
problemy emocjonalne, niska samoocena, poczucie beznadziejności, niestabilność emocjonalna, impulsywne zachowania czy brak samokontroli, który wpływa na nieumiejętność ograniczenia ilości spożywanych pokarmów, to kolejne przyczyny żarłoczności psychicznej. Podobnie jak w przypadku anoreksji niska samoocena powoduje brak akceptacji siebie i przede wszystkim własnego ciała.
czynniki kulturowe, mass media, które za atrybuty piękna i urody kreują przede wszystkim szczupłą sylwetkę. Następuje przymus i presja bycia szczupłym i pięknym wymuszana przez środki masowego przekazu.
teoria mówiąca o uszkodzeniu ośrodka sytości w mózgu, odpowiadającego za poczucie najedzenia się, który w tym przypadku jest zaburzony i nie daje takiego odczucia.
czynniki genetyczne – zwiększone ryzyko zachorowań u osób u których w rodzinie wystąpiły już takie zaburzenia, widać również związek pomiędzy tą chorobą a występowaniem otyłości i zaburzeniami depresyjnymi u członków rodziny.

Podobnie jak w anoreksji, na przyczyny tego zaburzenia należy patrzeć całościowo, ponieważ bardzo często u osób dotkniętych tym zaburzeniem występuje kilka z podanych czynników etiologicznych.

Najczęściej chorzy zgłaszają się do lekarzy ze względu na pojawiające się skutki tej choroby. Ciągłe biegunki i wymioty powodują niedobory potasu i chloru – które wywołują zaburzenia rytmu serca, odwodnienie organizmu – powodujące zaburzenia w pracy nerek oraz suchość skóry, zniszczenie szkliwa nazębnego czy też owrzodzenie przełyku oraz gardła. Inne dolegliwości mogące pojawić się w organizmie osoby chorej na bulimię to min. zmęczenie, ospałość, odczuwanie niepokoju, złego nastroju, zaparcia, bóle głowy, niedociśnienie tętnicze, zaburzenia miesiączkowania, tzw. objaw Russela – rany i blizny na powierzchni grzbietowej rąk, pojawiające się od wywoływania wymiotów, uszkodzenie naczyń krwionośnych w gałkach ocznych, opuchlizna twarzy, stany depresyjne, poczucie wstydu czy psychiczne uzależnienie od stosowanych środków przeczyszczających. Osoby z tym typem zaburzenia odżywiania się wykazują lepszą motywację do leczenia, w którym jednak często jest im trudno wytrwać. Leczenie polega tutaj głównie na psychoterapii – zarówno rodzinnej, indywidualnej jak i grupowej i odbywa się zwykle na oddziałach psychiatrycznych zamkniętych lub dziennych.

W literaturze przedmiotu można znaleźć podział na dwa rodzaje bulimii:

typ przeczyszczający, w którym po epizodzie obżarstwa następuje doprowadzanie do wymiotów, stosowanie środków przeczyszczających czy lewatyw.
typ nieprzeczyszczający, gdzie chory po epizodzie obżarstwa stosuje najczęściej głodówkę lub ogranicza ilość spożywanego jedzenia do minimum, może również stosować nadmierną aktywność fizyczną w celu spalenia wszystkich kalorii dostarczonych w momencie napadu żarłoczności.

Napady obżarstwa mogą występować o różnych porach dnia i nie ma tutaj żadnej zasady. Mówi się jednak o czynnikach, które mogą wywołać i przyspieszyć taki atak, są to poczucie samotności, odczuwanie napięcia i niepokoju, nuda, odczuwanie głodu oraz pojawienie się ciągłych wręcz obsesyjnych myśli o jedzeniu. Podczas takiego napadu żarłoczności chory je produkty o wysokiej zawartości kalorii np. ciastka, lody, mięso, chipsy, odbywa się to najczęściej w samotności a produkty te nabierają znaczenia ?zakazanych? i ?niebezpiecznych?. Atak bulimiczny trwa najczęściej 2-4 godziny i może wystąpić od 1 do 10 razy dziennie.

Bardzo często trudno rozpoznać tę chorobę, osoby z bulimią umieją świetnie tworzyć pozory, które są bardzo mylne dla otoczenia. Są to osoby pewne siebie, pozytywne, zawsze uśmiechnięte, o zadbanym wyglądzie zewnętrznym a ich waga nie budzi zastrzeżeń. Zwykle nawet rodzice chorujących nastolatek nie zauważają objawów przez długi czas.

Jeśli chodzi o rozpowszechnienie tej choroby pojawia się ona najczęściej u młodych kobiet, o przeciętnym lub wysokim statusie społecznym i w krajach zachodnich oraz wysoko rozwiniętych. Podobnie jak w anoreksji tak i w bulimii istnieje grupa zawodów związanych z większym ryzykiem zachorowania na tę chorobę, a są to modelki, tancerki, baletnice i gimnastyczki.

Podobnie jak w przypadku jadłowstrętu psychicznego tak i tutaj leczenie trwa długi czas, najważniejsza jest psychoterapia gdzie chory uczy się odpowiedniego i prawidłowego podejścia do jedzenia. Taka terapia może być wsparta farmakologicznie. Często stosuje się fluoksetynę, której zadaniem jest hamowanie ataków obżarstwa oraz pomoc w odwróceniu uwagi od skupiania się na wadze ciała. Ważna jest tutaj również wytrwałość w dążeniu do wyleczenia, które jest możliwe.

Category Archive Pomoc