Category Archive Psychologia

     Bezdomność jest przejawem wykluczenia społecznego, która powoduje, że człowiek pozbawiony jest praw do godnego życia, uczestniczenia w społeczeństwie czy pracy zawodowej. Bezdomność można rozpatrywać w różnych kontekstach. m.in sytuacja ekonomiczna, czyli brak domu i możliwości jego utrzymania; kwestie formalne w postaci braku zameldowania; kwestie kulturowe, takie jak wyalienowanie; kwestie społeczne w postaci braku więzi z innymi; stan psychiczny w postaci rezygnacji z celów życiowych jak również aspekt osobowościowy w postaci osamotnienia. Jeżeli bezdomność jest długotrwałym procesem, to przyczynia się do negatywnych konsekwencji w życiu człowieka. Przejawia się to etykietowaniem samego siebie jako osoby bezdomnej oraz przyjmuje się osobowość degradującą. Wyjście z bezdomności niestety nie jest takie proste, jakbyśmy tego chcieli. Fundamentalne znaczenie ma tutaj pomoc ze strony innych osób.

     Proces bezdomności składa się z pięciu faz rozwoju. Pierwszym etapem jest załamanie się programu życiowego, który wynika z zerwania więzi z bliskimi osobami czy tez zakończenia związku partnerskiego, utrata pracy, zdrowia, okaleczenie, osadzenie w więzieniu. Największym problemem dla takich osób jest nieumiejętność znalezienia sposobu do pozbycia się takiego stanu. Kolejną fazą jest ubóstwo, będące konsekwencją świadomości sytuacji bez wyjścia. Z początku osoba redukuje swoje potrzeby. Nie ma pieniędzy na żywność, leki, ciepłą odzież. Taką osobą nie ma się kto zaopiekować. Pojawia się przekonanie, że redukcja swoich potrzeb nie wystarcza, dlatego zmienia się sposób myślenia i zaczyna taka osoba żyć chwilą. Zaczyna cieszyć się nawet najdrobniejszymi zdobyczami. Dystans pomiędzy jednostką a otoczeniem rośnie. Zdarza się, że osoby sięgają po alkohol, który przyczynia się do degradacji psychicznej. Pojawia się kolejna faza, która mówi o akceptacji swojej bezdomności. Osoba skupia się tylko na tym, gdzie można znaleźć noclegownie, jadłodajnie, wszelką pomoc, aby przetrwać tak jak potrafi. Staje się otwarta na nowe znajomości, znajomości z innymi bezdomnymi. Tolerancja na alkohol rośnie i następuje wyobcowanie z życia społecznego. Kolejnym etapem jest przystosowanie do bezdomności. Osoba zaczyna utrwalać nawyki w postaci włóczęgostwa, zaniedbywania siebie, swojej higieny, niezdrowego odżywiania oraz spożywania alkoholu. Ostatnim etapem jest tożsamość bezdomnego, czyli identyfikowanie stanu psychicznego bezdomnego z jego sytuacją. Objawami kształtowania tożsamości osoby bezdomnej są: utrata poczucia kontroli oraz sprawstwa, zależność od pomocy różnych instytucji oraz brak inicjatywy na życie.

     Najczęściej słyszy się o bezdomności mężczyzn, jednakże sytuacja taka również dotyka kobiet. Głównymi przyczynami są konflikty rodzinne, rozpad rodziny, ubóstwo, doświadczanie przemocy, bezrobocia czy patologii rodzinnych jak również zaburzeń osobowości. U osób bezdomnych można dostrzec myślenie magiczne. Jednakże większość marzeń albo się nie spełnia albo bezdomnemu się nie przydadzą.

     Najważniejszymi skutkami emocjonalnymi osób bezdomnych jest samotność. Osoba taka nie odczuwa więzi z osobami o podobnych przeżyciach. Czuje się odrzucona, niechciana, dlatego reaguje złością i agresją. Oprócz poczucia osamotnienia również odczuwa poczucie niższości w stosunku do rodziny, ze względu na niski status ekonomiczny i społeczny. Wstyd również nie jest obcy osobom bezdomnym. Wstyd jest wynikiem zaistniałej sytuacji, sytuacji jaka ich dotknęła. Często bezsilność bezdomni ujawniają poprzez negatywizm wobec świata.

     Psychoanaliza to koncepcja, którą wprowadził Freud i ma na celu objaśnienie działania i ewolucji osobowości, z uwzględnieniem zarówno świadomych jak i podświadomych mechanizmów. Teoria psychoanalityczna polega na doprowadzeniu utajonych treści do świadomych pacjenta i pomoc w ich rozwiązaniu. Freud wprowadził również pojęcie oporu i przeniesienia, które są istotne w pracy terapeutycznej. Jeśli chodzi o teorię nerwic, to Freud w trakcie własnej praktyki lekarskiej zebrał ogromną ilość materiału na temat zaburzeń funkcjonalnych nie mających widocznej podstawy anatomiczno-fizjologicznej. Zajmował się głównie przypadkami zaburzeń  głębszych i bardziej uporczywych i na nich oparł swoja teorię, która obejmuje trzy główne tezy:

• zaburzenia funkcjonalne nie mające określonych podstaw anatomiczno-fizjologicznych są przejawem działania popędów biologicznych, które dążą do zaspokojenia i natrafiają w tym trudności;
• zaburzenia te mają charakter psychogenny, skoro bowiem nie maja one podstaw fizjologicznych, muszą mieć podstawy psychologiczne; ich bezpośrednią przyczyną muszą być procesy psychiczne;
• ponieważ pacjenci, u których zaburzenia te zachodzą, nie zdają sobie sprawy z tych procesów psychicznych leżących u ich podstawy, procesy te są najwidoczniej nieświadome.

Źródła nerwic ludzi dorosłych psychoanaliza poszukuje w traumatycznych zdarzeniach wczesnego dzieciństwa.

Teoria osobowości składa się z trzech składowych:

• id – kieruje zasadą przyjemności. Człowiek nie zdaje sobie sprawy z istnienia swojego Id, jest ono całkowicie nieświadome. Człowiek odczuwa natomiast jego działanie, którego zwykle nie rozumie, ma jednak niepokojące poczucie, że coś go popycha do jakiegoś czynu, coś, czemu on sam nie potrafi się oprzeć.
• ego to sfera świadomości człowieka i jego świadomego, praktycznego działania. Jest to świadomość świata, siebie samego i własnych działań. Rozwija się z id i wykorzystuje procesy poznawcze takie jak myślenie, pamięć, uwaga.
• superego rozwija się z części ego, kształtuje się poprzez wychowanie. Zaakceptowane zasady i normy społeczne stają się częścią osobowości człowieka, jego sumieniem, które kieruje się zasadą moralności. Jest to pewnego rodzaju twór, który karze za nieodpowiednie myśli i czyny, które z kolei ujawniają się w postaci wyrzutów sumienia, winy, wstydu bądź nagradza w postaci samozadowolenia, dumy.

Celem mechanizmów obronnych jest likwidacja lęku powstającego pod wpływem kulturowej dezaprobaty określonego zachowania. Posługuje się nimi ego, aby rozwiązać konflikt pomiędzy id a superego. Mechanizmami takimi posługujemy się wszyscy, jednakże dopiero ich nadużywanie prowadzi do nerwicy.

Marzenia senne to wyrażenie zrepresjonowanych impulsów lub potrzeb. Ponieważ w trakcie snu nie wyłącza się kontrola, lecz jedynie ulega osłabieniu, to treść marzeń sennych ujawnia się w sposób symboliczny. Druga przyczyna to to, że motywy są aż tak trudne do ujawnienia, że nawet w śnie przyjmują formę symboliczną. Psychoanalitycy wiązali marzenia senne, ich utajoną treść z życzeniami, pragnieniami, konfliktami wewnętrznymi. Mimo, iż tworzono specjalne kody psychoanalityczne, to symbole są możliwe do rozszyfrowania jedynie w kontekście życia danej osoby. Nieakceptowane popędy są tłumione i spychane do podświadomości, gdzie istnieją jako czynnik potencjalny, ujawniający się w szczególnych, sprzyjających temu okolicznościach.

  Urojenia to nieprawidłowe stwierdzenia, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości, których sam nie koryguje mimo oczywistych dowodów ich błędności. Urojenia dotyczą wyłącznie osoby chorej, są niezgodne z prawami logiki i rzeczywistości. Występują przede wszystkim w chorobach psychicznych, typu schizofrenia. Można wyróżnić różnego rodzaju urojenia: prześladowcze (paranoidalne, owładnięcia, zazdrości); wielkościowe (bogactwa czy objawienia przez Boga) oraz depresyjne w postaci samoponiżenia czy hipochondryczne, mówiące o przesadnej trosce o własne zdrowie.

Osoby z zaburzeniami urojeniowymi często zadają sobie pytanie, dlaczego to akurat ich spotkało. Podobnie dzieje się w przypadku osób najbliższych. Lekarz diagnozując zaburzenia urojeniowe uwzględnia wiele czynników, które najprawdopodobniej są przyczyną urojeń. Do takich można zaliczyć czynniki biologiczne, psychologiczne czy społeczne.

W momencie kiedy pacjent doświadcza lęku, niepokoju, braku siły we własne możliwości oraz myśli samobójczych powinien udać się do lekarza specjalisty. Jednakże osoba taka często nie odczuwa swojej choroby i potrzeby leczenia. Nie można jej zmusić ani zaciągnąć siła, gdyż odniesie to odwrotny efekt. Osoba taka sama musi zaakceptować swoją chorobę oraz uświadomić, że potrzebuje pomocy – wtedy leczenie przyniesie pożądane rezultaty.

Aby leczenie okazało się skuteczne należy psychoedukować pacjenta, czyli przekazywać mu informację dotyczące jego choroby, objawów, rozwoju jak również pozytywnych efektów systematycznego leczenia. Oprócz psychoedukacji ważną rolę odgrywa także  psychoterapia jak również stosowanie leków przeciwpsychotycznych w trakcie trwania choroby i po ustąpieniu dolegliwości. Nie należy przerwać przyjmowania leków ze względu na chwilowe polepszenie stanu zdrowia, gdyż na pożądane efekty trzeba czekać nawet do kilku tygodni.

     Omamy to nierealne, nieistniejące wizje bądź odbiory głosów, smaków, zapachów, to dostrzeganie różnego rodzaju zjawisk, które w rzeczywistości nie miały miejsca, np. osoba widzi przysłowiowe białe myszki, słyszy głosy. Halucynacje są typowe dla zaburzeń afektywnych dwubiegunowych oraz schizofrenii. Wyróżniamy omamy słuchowe, wzrokowe, czuciowe, somatyczne, węchowe, smakowe jak również odruchowe, psychiczne czy pseudohalucynacje. Te ostatnie charakteryzują się brakiem obiektywności. Odbywa się to na zasadzie, że osoba chora słyszy przekazywane myśli przez jakąś obcą osobę, te myśli roznoszą się jak echo. Innym rodzajem halucynacji jest zespół Otella, któremu towarzyszą trudności z pamięcią i myśleniem oraz zaburzenia świadomości. Dotyczy pacjentów uzależnionych od alkoholu bądź osób, które zaprzestały spożywania alkoholu.

Leczenie halucynacji polega na zażywaniu leków przeciwpsychotycznych i uspokajających oraz pobycie pacjenta w szpitalu psychiatrycznym ze względu na bezpieczeństwo swoje i otoczenia.

Utrata bliskiej osoby jest ciężkim przeżyciem w życiu człowieka. Doświadczamy wtedy żalu, ciężko nam się pogodzić z tym faktem oraz rozpamiętujemy historie związane z tą osobą. Niepogodzenie się z utratą może przyczynić się do stanów kryzysowych związanych z różnymi przeżyciami i doświadczeniami. Najczęściej spotykamy się z utratą małżonka, dziecka, rodziców, zwierzaka. Zdecydowanie rzadko towarzyszy żałoba po samobójcy.

Żałoba jest procesem, w którym nieodłącznie towarzyszy ból, cierpienie, płacz, smutek; może pojawić się autoagresja oraz nadmierna koncentracja na osobie zmarłej. Żałoba może mieć charakter patologiczny, wtedy osoba taka jest wycofana z kontaktów towarzyskich, mogą pojawić się symptomy psychosomatyczne, osoba może opóźniać proces żałoby ze względu na niemożność pogodzenia się ze zmarłym, gdyż nie wiadomo nic o jego losie, może nawet przejawiać wrogość wobec rodziny, czy unikać przebywania w miejscach związanych ze zmarłym.

Czynniki, które sprzyjają powstawaniu takich cech to problemy z własną emocjonalnością, problemy w wyrażaniu uczuć, odrzucanie pomocy, kumulacja zbyt wielu problemów (problemy materialne, zdrowotne, kłopoty z wychowaniem dzieci). Osoba, która zaznała utraty bliskiej osoby doświadcza różnych emocji. Najczęściej przebiegają one według schematu. Na początku pojawia się zaprzeczanie. Osoba nie może pogodzić się z sytuacją, jaka ją spotkała. Mogą pojawić się czynniki będące obroną przed doświadczeniem utraty w postaci izolacji emocjonalnej oraz nadmiernego opiekowania się innymi. Istotne sygnały, które świadczą o zaprzeczaniu to mówienie o zmarłym z towarzyszącym uczuciem smutku i przygnębienia. Osoba ma problem, aby pozbyć się przedmiotów związanych ze zmarłym. Mogą wystąpić fobie związane ze śmiercią bądź chorobą. Następnie po okresie zaprzeczania następuję złość oraz gniew. Osoby zadają sobie pytanie, dlaczego ich to spotkało, czym sobie na to zasłużyli, szukają winnego. Kolejna faza to targowanie się z Bogiem, z lekarzami o ponowną szansę. Osoby w takiej sytuacji składają obietnice, aby tylko móc przedłużyć sobie życie. Depresja to kolejne stadium żałoby. Osoba odczuwa smutek, przygnębienie, czuje się wyizolowana i samotna. Ostatnia faza żałoby to akceptacja, w której następuje przywrócenie równowagi i pogodzenie się z odejściem bliskiego. Reakcje jakie doświadcza osoba po oznajmieniu jej o śmierci bliskiej osoby to szok, doznanie wstrząsu, płacz, chaos, niemożność znalezienia sobie miejsca, a na samym końcu starają się poukładać sobie życie na nowo. Gdy mówimy o żałobie, mamy na myśli tzw. syndrom ocalałego, który objawia się w przeżywaniu poczucia winy w momencie śmierci bliskiej osoby.

Dla osób, które zmagają się z własnym cierpieniem, które są umierające ważnym elementem jest, aby najbliższa rodzina przebywała z taką osoba, a nie uciekała od takiej chwili. Jest to moment, w którym doświadcza się przykrych emocji w postaci smutku, przygnębienia, płaczu. Ważna jest bliskość i rozmowa z osoba umierającą. Są osoby, które na łożu śmierci wypowiadają się negatywnie o swoim życiu, mówią z czego nie są zadowoleni, co im w życiu nie wyszło, czego żałują. Jednakże są też tacy, którzy z ciepłem wspominają swoje życie, dają wskazówki rodzinie, jak mają postępować. Dzieje się również tak, że skłócona rodzina godzi się, aby uspokoić osobę umierającą, aby mogła odejść w ciszy i poczuciu, że rodzina będzie żyła ze sobą w zgodzie.

Istotna jest pomoc psychologiczna w celu poradzenia sobie z utratą, w której przepracowane zostaną tematy związane z uświadomieniem sobie straty, ze znajdowaniem sposobów radzenie sobie ze stratą, z szukaniem siły oraz nadziei w celu utrzymania równowagi. Ważne jest, aby osoby uświadomiły sobie istotę dążenia do racjonalnych celów z pominięciem tych nierealistycznych. W ten sposób nie będą czuły się zależne od osoby zmarłej. Jest to moment, w którym osoba gotowa jest zaakceptować stratę oraz nabrać dystansu. Ważną rolę odgrywa również wsparcie psychologiczne oraz pomoc w przepracowaniu utraty bliskiej osoby, w postaci akceptacji cierpienia, bólu i poczucia osamotnienia jak również zdolność do opanowania lęku przed zachorowaniem bądź śmiercią.

1. Teoria rozwoju psychospołecznego (Erikson) – Erikson uważał, że człowiek rozwija się przez całe życie. Wyróżnił kilka faz: ufność – brak ufności; autonomia – wstyd i zwątpienie; inicjatywność – poczucie winy; kompetencje-poczucie niższości; tożsamość-rozproszenie ról; bliskość – izolacja; twórczość-stagnacja; integracja-rozpacz. Uważał, że rozwój jest procesem ciągłym, a nieuświadomione i co więcej nierozwiązane na pewnym etapie kryzysy lub problemy mogą dać o sobie znać w fazie późniejszej. Jego największym osiągnięciem było potraktowanie rozwoju człowieka w kontekście rodziny i społeczeństwa. Rozpoznanie zasadniczych problemów życia człowieka dorosłego – tożsamości, kompetencji, miłości, pogodzenia się ze śmiercią.
2. Psychologia self (H.Kohut) – potrzeba stworzenia spójnego pojęcia własnej osoby i ochrona poczucia własnej wartości. Rozwój dokonuje się przez całe życie dzięki relacjom z innymi. Kohut porównuje rodziców do lustra – są nie tylko idealnym obiektem, wzorem, ale także odbiciem, dzięki któremu dziecko może potwierdzić swoje kompetencje i poczucie własnej wartości. Spoglądając w lustro uczuć rodziców, dziecko odnajduje tam kochaną i wartościową osobę. Mogą również rodzice głęboko zranić poczucie własnej wartości dziecka. Taki człowiek będzie wtedy niezwykle przewrażliwiony w dorosłości na słowa każdej krytyki. Dzieci idealizują rodziców i dorosłych – dorastając uczą się tego, że są dobrzy i źli. Dzięki tej wiedzy osiągają dwa ważne składniki selfu – opanowania i wiary w siebie. Trzecim składnikiem selfu jest potrzeba dostosowania się do wspólnoty. W ciągu życia inni ludzie są dla nas jak lustra – ukazując nam naszą wartość, pozwalają tworzyć z nimi wspólnotę.
3. Teoria przywiązania (J.Bowlby) – wczesnodziecięce reakcje na chwilową nawet nieobecność matki mają wpływ na późniejszy rozwój osobowości człowieka. Autor skrytykował stwierdzenie Freuda, który przywiązanie dziecka do matki uzasadniał jako wynik jej zdolności do zaspokojenia oralnych potrzeb dziecka. Zapoczątkowało to podejście psychoanalityczne, w którym podkreśla się znaczenie kontaktów społecznych w pierwszych dwóch latach życia dla rozwoju osobowości dziecka.
4. Teoria relacji z obiektem (M.Klein) – za najważniejsze lata dla kształtowania się osobowości dziecka uważa się nieeksponowany przez Freuda wiek edypalny, lecz wewnętrzną strukturę osobowości. Teoria relacji z obiektem zwraca uwagę na znaczenie relacji z matką, która w tych latach jest zazwyczaj opiekunką dziecka. Podstawową potrzebą człowieka jest nie dążenie do zaspokojenia popędów, lecz potrzeba tworzenia więzi z drugim człowiekiem. Pojęcie ?obiekt? brzmi źle, ale oznacza, że dziecko przywiązuje się nie tylko do samej osoby, ale także do wyobrażenia osoby (matki łagodnej lub wybuchowej, opiekuńczej lub odrzucającej), która nie musi być taka sama jak prawdziwa matka. U Freuda przenosimy swą popędową naturę na innych ludzi, którzy są dla nas ważni o tyle, o ile zaspokajają lub przeszkadzają nam zaspokajać własne popędy. W teorii relacji z obiektem – inni ludzie są źródłem więzi. Ważną rolę odgrywa tu równowaga między więzią a niezależnością. To, jak reagujemy na rozstania jako dorośli w dużej mierze uzależnione jest od tego, jakie mieliśmy przeżycia w dwóch pierwszych latach, a nawet miesiącach życia. Więź z pierwszym opiekunem (zazwyczaj matką) kształtuje model wszystkich późniejszych związków. Ważną rolę ogrywa tu również pojęcie rozszczepienia, które oznacza rozszczepienie pojęć dobra i zła. W wieku 1,5-3,0 lat dzieci zaczynają akceptować ambiwalencję wobec innych i siebie. Dziecięcy mechanizm obronny, gdy ktoś okazuje ułomność, od razu staje się ?strasznie złym człowiekiem?, którego trzeba odrzucic. Nawet emocjonalnie zdrowi ludzie ulegają temu mechanizmowi w stanie lęku lub przygnębienia. Stereotyp myślenia ?my i oni? staje się przyczyną konfliktów.

     Stres zazwyczaj idzie w parze z etiologią zaburzeń seksualnych, przejawiających się w postaci niepokoju, znacznie obniżonej wiary we własne możliwości, niezdrowych relacji w rodzinie oraz nieprawidłowego wizerunku własnego ciała. Stres głównie wynika z obawy przed odtrąceniem czy obawy przed rozstaniem się z parterem/partnerką. U niektórych osób można zauważyć, że towarzyszy im stres podczas spotkania z lekarzem oraz w sytuacjach poddania się badaniom. U mężczyzn można dostrzec doświadczanie stresu w momencie wykupienia recepty u młodej i atrakcyjnej farmaceutki, która orientuje się w lekach. 

Jak już zostało wspomniane, stresu można doświadczyć w związkach partnerskich, przede wszystkim w wyniku kłótni, sporów, niedogadania się, stałych sprzeczek, zaburzeń seksualnych partnera/partnerki, spadku atrakcyjności fizycznej partnera/partnerki jak również niewierności małżeńskiej czy obawy przed osamotnieniem. Innymi przyczynami mogą być zbyt wygórowane oczekiwania ze strony obeznanego w kwestiach seksualnych partnera/partnerki, niezdolność powiedzenia parterowi/partnerce o swoich obawach oraz obecność podczas narodzin dziecka.

Stres może wiązać się z pracą zawodową, np u mundurowych, głównie z obawy o własne bezpieczeństwo, wypalenie zawodowe, poniesienie odpowiedzialności za popełnione błędy oraz wypełnianie rozkazów niezgodnych z własnymi przekonaniami.

Badania donoszą, że przyczyn stresu należy doszukiwać się po stronie czynników rodzinnych, związanych z kontaktami pomiędzy tą samą płcią – chodzi tu o pedofilie. Przyczyn pedofilii należy upatrywać w patologii rodzinnej, uzależnieniach od alkoholu, zaburzeniach psychicznych w postaci nerwic, fobii oraz odczuwaniu lęku wobec dorosłych partnerów oraz we wszelkich urazach seksualnych. Innym przykładem mogą być dewiacje seksualne, które wynikają z lęku przed konsekwencją własnych działań, wyrzutów sumienia na skutek wyrządzenia krzywdy innym osobom, braku kontroli własnych działań oraz ograniczeń i niesłusznych poglądów i zasad.

Stres może być wynikiem dysfunkcji seksualnych nie spowodowanych zmianami organicznymi ani chorobą somatyczną. Do tego typu dysfunkcji należy zaliczyć u mężczyzn wytrysk przedwczesny, czyli niezdolność powstrzymania ejakulacji przed wspólnym doznaniem przyjemności oraz brak reakcji genitalnej, tzw. trudność w powstawaniu i utrzymaniu erekcji niezbędnej do satysfakcjonującego stosunku. Z kolei u kobiet może się to przejawiać w zaburzeniach związanych z pochwicą nieorganiczną, czyli skurczem mięśni otaczających pochwę uniemożliwiający wniknięcie członka do pochwy jak również zaburzeniem orgazmu – orgazm nie występuje albo jest znacznie opóźniony.

Wielu pacjentów doświadcza stresu podczas rozmowy z terapeutą o jego pożyciu seksualnym. Towarzyszy im przy tym brak elementarnej wiedzy z zakresu życia seksualnego, obojętność na problem, niewiara w wyleczenie. Takie osoby obawiają się odrzucenia, konieczności zażywania leków przez całe życie, niekontrolowanego działania leków. Mają obniżone poczucie własnej wartości, w szczególności, gdy partner/partnerka niecierpliwi się z powodu szybkiej poprawy.

Zamierzeniem podjęcia terapii jest usunięcie źródła etiologii i dolegliwości, polepszenie warunków życia pacjenta i jego samooceny, wpojenie podstawowej wiedzy oraz wyzbycie się wszelkich obaw.