Lęk – nieodłączny element życia człowieka? Zaburzenia lękowe – przebieg, charakterystyka i leczenie

Lęk – nieodłączny element życia człowieka? Zaburzenia lękowe – przebieg, charakterystyka i leczenie

    W wielu różnych sytuacjach życiowych każdy z nas może odczuwać strach. Jest on bardzo często nieodłącznym komponentem adaptacyjnym przy nowych sytuacjach życiowych. To właśnie strach przygotowuje nas do reagowania na zagrożenie poprzez walkę lub ucieczkę, zaś lęk komunikuje nam, że możliwe jest pojawienie się takiego zagrożenia. zaburzenia lękoweTaki lęk którego siła jest umiarkowana bardzo często określany jest mianem pozytywnego – wpływającego dodatnio zarówno na uczenie się jak i przystosowanie do nowej sytuacji. W niektórych przypadkach jednak siła tego lęku jest znacznie większa a on sam pojawia się często, powoduje dezorganizację życia jednostki, przysparza wielu cierpień i przeszkadza w wykonywaniu czynności dnia codziennego. Taka postać lęku nabiera znaczenia lęku patologicznego, a więc można tutaj mówić o pojawieniu się zaburzeń lękowych.

              Charakteryzując zaburzenia lękowe należy najpierw rozdzielić pojęcie lęku od strachu oraz przybliżyć czym dokładniej jest każde z tych terminów. Na strach składają się trzy elementy: fizjologiczny, behawioralny oraz poznawczy, które jednak nie zawsze muszą wystąpić wspólnie, mogą pojawić się dwa z nich bądź nawet i tylko jeden. Komponent fizjologiczny to nic innego jak przyspieszone tętno, ucisk w klatce piersiowej, nieostre widzenie czy też np. przyspieszona perystaltyka jelit. Składnik behawioralny to zaburzenia w zachowaniu np. jąkanie się czy powtarzanie pewnych czynności. Ostatni składnik a mianowicie składnik poznawczy to pojawiające się myśli o rzeczywistym niebezpieczeństwie oraz wszelakie zniekształcenia procesów poznawczych typu przewidywanie przyszłości czy katastrofizowanie. W lęku można wyróżnić wszystkie składowe o których mowa wyżej. Jaka jest zatem różnica pomiędzy lękiem a strachem? A więc, w lęku komponent poznawczy przybiera nieco inną formę niż w omawianym wcześniej strachu. W tym przypadku myśli jakie rodzą się w głowie jednostki dotyczą nierealnego i nieokreślonego zagrożenia. Mówiąc kolokwialnie osoba nie wie czego się boi, a jej lęk nie ma sprecyzowanej przyczyny. W zaburzeniach lękowych to właśnie lęk jest głównym objawem występującym w tego typu zaburzeniach, może przybierać różne postacie ale zawsze będzie związany z brakiem realnego niebezpieczeństwa.

                 Definicja zaburzeń lękowych podaje, że są to przesadne reakcje lękowe na nieistniejące w rzeczywistości zagrożenie bądź przecenianie pojawiającego się realnie niebezpieczeństwa, które mają wpływ na myśli, emocje oraz funkcjonowanie jednostki. Postrzeganie sytuacji przez jednostkę jest w tym przypadku irracjonalne. Zaburzenia te są jednymi z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych i zazwyczaj dotykają kobiet, jednak diagnozuje się je u obu płci, zarówno u osób młodych jak i starszych oraz u dzieci. Wraz z zaburzeniami lękowymi mogą współistnieć inne zaburzenia psychiczne np. depresja czy uzależnienia od różnych środków psychoaktywnych, bardzo często również u osób chorych na te zaburzenia występują jednocześnie ich różne postacie. Wyróżnić można kilka typów tych zaburzeń, które zostaną pokrótce poniżej scharakteryzowane, a mianowicie są to: zaburzenia lękowe w postaci fobii (agorafobia, fobia społeczna, specyficzne postacie fobii), inne zaburzenia lękowe (zaburzenie lękowe z napadami paniki, uogólnione zaburzenie lękowe, mieszane zaburzenie depresyjne i lękowe, inne), zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (zaburzenie z przewagą myśli (obsesji) czy ruminacji natrętnych, zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (kompulsje), myśli i czynności natrętne, mieszane).

Fobie: są uwarunkowane sytuacyjnie, ich przejawy to pojawiający się wszechobecnie, nierealny lęk na czynnik, który go wyzwala np. może to być pająk, ciemności, zamknięte pomieszczenia oraz wystąpienie specyficznych, silnych i niekontrolowanych reakcji na ten bodziec. Osoby cierpiące na tego rodzaju zaburzenia są świadome swoich nadmiernych i irracjonalnych lęków, a sytuacje czy przedmioty wywołujące lęk są przez te osoby unikane. Takie zachowania jednak ograniczają w znacznym stopniu normalne funkcjonowanie życia człowieka. W fobiach przyczyna czy źródło lęku jest tutaj jasno sprecyzowane, jednak rzeczywiste niebezpieczeństwo ze strony bodźca jest nieokreślone a co więcej można powiedzieć, że jest nikłe lub w ogóle nie istnieje. Agorafobia to lęk przed otwartymi przestrzeniami, osoby cierpiące na ten rodzaj fobii obawiają się braku pomocy ze strony społeczeństwa w momencie napadu paniki lub braku możliwości ucieczki z miejsc zatłoczonych. Fobia społeczna przejawia się lękiem przed znajdowaniem się w centrum uwagi innych ludzi i byciem przez nich ocenianym lub krytykowanym, występuje w małych grupach społecznych w przeciwieństwie do agorafobii. zaburzenia lękowe u dzieciSpecyficzne postacie fobii to np. lęk przed wysokościami, przed wodą, przed zwierzętami, przed burzą czy przed krwią, są one związane z lękiem wywołanym przez konkretną sytuację czy przedmiot.

Inne zaburzenia lękowe: w których wyróżniamy najczęściej zaburzenie lękowe z napadami paniki oraz tzw. lęk uogólniony. Napady paniki charakteryzują się powtarzającymi się atakami lęku, są nieprzewidywalne i niekontrolowane. Występują przy tym pewne objawy somatyczne np. trudności w oddychaniu, kołatanie serca czy zawroty głowy, pojawiają się uporczywe myśli o śmierci. Chory zapędza się w tzw. mechanizm błędnego koła – lęk wywołuje objawy somatyczne, zaś objawy somatyczne potęgują lęk. Bardzo często napady paniki współwystępują z fobiami, zaś w okresach bezobjawowych pojawia się lęk związany z oczekiwaniem na atak paniki. Uogólnione zaburzenie lękowe objawia się stałym odczuwaniem lęku, który nie jest związany z żadnymi sytuacjami ani przedmiotami, nie występują tutaj również napady paniki. Osoba chora na ten typ zaburzenia lękowego uważa, że świat jest niebezpieczny, pomimo żadnych oznak zagrożenia odczuwa ciągły niepokój związany np. z utratą własnego zdrowia lub zdrowia bliskich mu osób. Lęk tutaj jest stały, przewlekły, utrzymuje się przez dłuższy czas – co najmniej 6 miesięcy. Chory zamartwia się, ma poczucie, że coś złego się wydarzy lecz sam nie wie co i czego się boi. Ciągłe napięcie może prowadzić do nadmiernego pobudzenia wegetatywnego organizmu, pojawiają się bóle głowy, zaburzenia snu, męczliwość itp. a co za tym idzie inne problemy ze zdrowiem.

Zaburzenia obsesyjno – kompulsywne: są to pojawiające się niechciane i natrętne myśli tzw. obsesje, z których tworzą się przymusowe i natrętne działania tzw. kompulsje. A więc przybliżając, osoba chora na tego typu zaburzenia odczuwa uporczywe myśli najczęściej związane z lękiem przed brudem czy zarazkami po czym jest zmuszona, w jej mniemaniu, do np. ciągłego mycia rąk – natrętne czynności. Kompulsje są tutaj zazwyczaj odpowiedzią na obsesje i tworzą pewnego rodzaju rytuały – mycie rąk lub też czynności umysłowe – liczenie, a ich funkcją jest przede wszystkim obrona przed pojawiającym się lękiem. Zarówno natrętne myśli jak i natrętne działania są dalece przejmujące i wywołują cierpienie psychiczne osobom chorym, przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu i zwykłym wykonywaniu codziennych czynności.

Jak zatem leczyć zaburzenia lękowe?

Najczęściej stosowanymi w tych czasach metodami są terapia behawioralna oraz psychofarmakoterapia. Bardzo ważna wydaje się edukacja chorego związana z poznaniem mechanizmów wywołujących zaburzenia lękowe oraz takich które pojawiają się w przebiegu tej choroby, czym tak naprawdę jest lęk oraz zaburzenia lękowe. Jeśli chodzi o terapię behawioralną stosuje się w niej zazwyczaj trzy metody – relaksacyjne lub systematycznej desensytyzacji, ekspozycyjne i poznawcze. Chory uczy się kontrolować fizyczne objawy lęku poprzez relaksację mięśni oraz monitorowanie swojego oddechu, metoda desensytyzacji polega na wyobrażaniu bodźców wywołujących lęk u pacjenta w stanie relaksacji, ma to na celu usunięcie reakcji unikania w momencie pojawienia się bodźca lękowego. Metody ekspozycyjne polegają na konfrontowaniu chorego z sytuacjami lub przedmiotami wywołującymi u niego lęk. Bardzo istotne jest tutaj wcześniejsze silne i głębokie przygotowanie pacjenta do tej sytuacji. Celem tej metody terapii jest nauczenie chorego alternatywnego sposobu reagowania na bodziec lękotwórczy, a więc wykształcenie u niego innego niż dotychczas radzenia sobie z lękiem oraz wyuczenie umiejętności kontrolowania i kierowania reakcją lęku oraz paniki. Metody poznawcze pomagają w przeformułowywaniu lękowych myśli, mają one na celu doprowadzenie osoby do innego – rzeczywistego postrzegania sytuacji. Zwykle w zaburzeniach lękowych myśli pacjentów są katastroficzne, negatywne,  nierealne i przesadzone, dlatego też ta metoda polega na ich reinterpretowaniu, zamienianiu ich na myśli pozytywne i realne. Bardzo często w zaburzeniach lękowych stosuje się farmakoterapię, wydaje się ona być niezbędna ponieważ większość tych zaburzeń ma podłoże biologiczne. Najczęściej stosowane są leki antydepresyjne oraz anty-lękowe. Jednak przy zastosowaniu farmakoterapii istotne jest uświadomienie choremu działania używanych przez niego leków oraz ich skutków ubocznych.

          Jak więc widać istnieje wiele metod pomagających osobom chorym na zaburzenia lękowe, jednak niewątpliwie ważna wydaje się w tym miejscu dobra diagnoza i efektywna pomoc w walce z tą chorobą. W każdym z nas jest odrobina lęku jednak ?naj­gor­szy jest lęk przed czymś cze­go nie można naz­wać. Na lęk bez imienia nie po­magają na­wet strzykawki.? J.L. Wiśniewski.

About the author

admin administrator