Świadomość to aktywność umysłu, stan w którym jednostka orientuje się w otaczającym ją świecie oraz w zjawiskach docierających do niej z wnętrza organizmu. W psychologii mówi się, że jest to odzwierciedlenie rzeczywistości – orientacja w świecie oraz introspekcja i samo-orientacja. Jest to pewien stan w którym nasz umysł w danym momencie jest aktywny i skupia się na pewnych osobach, przedmiotach czy zjawiskach. Przykładem może tu być człowiek rozmyślający o spotykającym go problemie i tutaj ten problem będzie przedmiotem jego refleksji. Wyróżnia się dwa typy świadomości:
- świadomość introspektywną, w której jednostka skupia się na samym procesie świadomości a więc np. odbiera spostrzeżenia zmysłowe, czy jej widzenie jest wyraźne, jaki jest ton głosu osoby do niej mówiącej itp.
- świadomość ekstrospektywną, gdzie jednostka koncentruje się na przedmiocie znajdującym się w danym momencie w jej świadomości, np. jakaś rzecz telewizor, komputer, biurko lub człowiek.
Aby sprawdzić stan świadomości zadaje się pytania dotyczące orientacji co do miejsca, czasu oraz w odniesieniu do własnej osoby. Wyróżnia się orientację autopsychiczną – związaną z własną osobą, imieniem i nazwiskiem oraz orientację allopsychiczną – odnoszącą się do czasu i miejsca w którym dana jednostka się znajduje.
Zaburzenia świadomości związane są z anormalnym funkcjonowaniem psychiki człowieka na całym jej obszarze. Dzielimy je na zaburzenia jakościowe oraz ilościowe.
Zaburzenia ilościowe: najczęściej polegają na wolnym nasilaniu się zaburzeń w toku myślenia, zaburzeń pamięci, izolowaniu się od rzeczywistości, gdzie spostrzeganie świata staje się częściowe i wyrywkowe, występuje niemożność koncentracji uwagi oraz stopniowa dezorientacja. Tego typu zaburzenia dzielimy na przymglenie świadomości, senność patologiczną, pół-śpiączkę i śpiączkę. Przymglenie świadomości tzw. obnubilatio, charakteryzuje się utrudnionym kontaktem słownym, gdzie jednak istnieje możliwość uzyskania zdawkowych odpowiedzi na pytania, spostrzeganiem otoczenia oraz własnych przeżyć wewnętrznych jak przez mgłę, słabą orientacją w czasie, trudnościami w zapamiętywaniu i odtwarzaniu wspomnień, zaburzeniami w reagowaniu na bodźce, słabym splątaniem myślowym oraz trudnościami w rozpoznawaniu osób z otoczenia. Osoby z przymgleniem świadomości można porównać do osób znajdujących się w momencie zasypiania, ich świadomość jest niewyraźna i przyćmiona. Senność patologiczną tzw. sornnoletio, cechują takie same objawy jak w przymgleniu świadomości, różnicą jednak jest tutaj znaczne nasilenie symptomów choroby oraz trudności w kontakcie słownym, uzyskiwaniu odpowiedzi od chorego i silna inkoherencja myślenia. Pół-śpiączka tzw. sopor, to zaburzenie gdzie występuje całkowity brak kontaktu słownego, a odruchy fizjologiczne organizmu takie jak okostnowy lub ścięgnisty są znacznie osłabione, zachowana zostaje jedynie odpowiedź na pojawiający się ból, jest to tzw. wygaszenie przytomności. Śpiączka zwana coma, jest ciężkim zaburzeniem świadomości, charakteryzuje się brakiem reakcji na bodźce zarówno werbalne jak i ruchowe czy bólowe, odruchy fizjologiczne stopniowo wygasają, a świadomość nie jest tutaj zachowana, bodźce zarówno ze świata zewnętrznego jak i wewnętrznego nie dochodzą do chorego. Śpiączka najczęściej wywołana jest urazem, narkozą lub takimi chorobami jak cukrzyca czy mocznica.
Zaburzenia jakościowe: podobnie jak zaburzenia ilościowe, cechują się różnorakimi stanami dezorientacji, splątania myślowego, alienowaniem się od rzeczywistości, związanym z zaburzeniami w obszarze uwagi oraz postrzeganiu otoczenia i zaburzeniami pamięci. Wyodrębnia się tutaj takie zaburzenia jak zespół majaczeniowy, zespół pomroczny, zespół onejroidalny, zespół splątaniowy. Zespół majaczeniowy tzw. deliryjny, cechuje się silniejszym zaburzeniem orientacji allopsychicznej niż tej dotyczącej własnej osoby. Najczęściej pojawia się w stanie upojenia alkoholowego lub w przebiegu silnej gorączki związanej z różnymi chorobami, ale występuje też w schizofrenii, psychozie maniakalno-depresyjnej oraz przy urazach mózgu. Zespół ten wyróżnia się pojawianiem się urojeń oraz halucynacji, najczęściej występują omamy wzrokowe i słuchowe, ale też i kinestetyczne, występują również stany lękowe oraz niepokój ruchowy, zaburzenia pamięci – amnezja okresów majaczeniowych, splątanie myślowe, dysforia, agresywne zachowania zarówno w stosunku do siebie jak i do innych osób, zaburzenia w toku myślenia pojawiają się wraz z utrudnionym kontaktem z chorym. Aby sprawdzić stopień zespołu majaczeniowego najczęściej daje się choremu pustą kartkę i komunikuje, iż zostało coś na niej napisane, następnie ocenia się stopień delirium gdy pacjent dostrzeże coś na papierze, jest to tzw. test czystej kartki. Zespół pomroczny zwany inaczej obnubilacyjnym, charakteryzuje się możliwością pojawienia się iluzji i omamów, zaburzeniami w toku myślenia, jednak czasem tylko ze słabym splątaniem myśli, całkowitą dezorientacją świadomości lub czasami z jej zawężeniem, zaburzeniami ruchowymi i pamięci. Najczęściej występuje w przebiegu padaczki lub intoksykacji. Wyróżnia się tutaj zamroczenie jasne, fugę oraz stany ekstatyczne i wyjątkowe. W tym stanie pacjent czasami zachowuje się logicznie i adekwatnie – może reagować na bodźce dochodzące do niego z otoczenia. Zespół onejroidalny tzw. zespół snopodobny, wyróżnia się objawami podobnymi do płytkiego snu, a więc występuje zaburzona orientacja co do czasu, miejsca i otoczenia, omamy w których chory bierze udział, pojawia się tzw. świadomość falująca, zaburzenia myślenia, amnezja o dłuższym czasie trwania i szerszym obszarze niż w przypadku amnezji w zespole majaczeniowym, zaburzenia nastroju i ruchowe, związane z treściami omamów. Ten rodzaj zaburzenia świadomości pojawia się najczęściej u osób chorych na padaczkę. Zespół splątaniowy inaczej amentywny, cechuje ostry początek, podwyższona temperatura ciała, intensywne pobudzenie ruchowe, pojawienie się urojeń i omamów, brak kontaktu werbalnego z chorym, istotne zaburzenie myślenia wraz z jego splątaniem, brak orientacji zarówno allo- jak i autopsychicznej. Jest to ciężki i głęboki stan zaburzenia świadomości, pojawiający się często w przebiegu chorób somatycznych lub przy organicznych uszkodzeniach mózgu. Jak widać symptomy pojawiające się we wszystkich zaburzeniach świadomości bardzo często są do siebie podobne, dlatego też wyróżnia się kilka zaburzeń przy których mogą wystąpić objawy z każdego typu zespołów, np. takim zaburzeniem jest zespół pomroczno – majaczeniowy.
Jakie przyczyny powodują powstawanie zaburzeń świadomości?
Istnieją dwie szersze grupy dzielące przyczyny zaburzeń świadomości a są to pierwotne i wtórne zaburzenia świadomości.
Pierwotne zaburzenia świadomości: przyczyną powodującą rozwój choroby jest uszkodzenie mózgu, najczęściej są to udary mózgu, krwotoki podpajęczynówkowe, zapalenia opon mózgowych oraz mózgu, guzy mózgu, padaczka oraz urazy czaszkowo – mózgowe.
Wtórne zaburzenia świadomości: gdzie przyczyną pojawienia się zaburzeń świadomości są schorzenia pozamózgowe, związane z uszkodzeniami narządów lub choroby ogólnoustrojowe, a zaliczamy do nich intoksykację np. alkoholem, lekami uspokajającymi i nasennymi lub też czadem, zakażenia bakteryjne, wstrząsy anafilaktyczne, zaburzenia krążenia, zatrucia wewnątrzpochodne czy też działanie szkodliwych czynników jak np. porażenie prądem, promieniowanie jonizujące.
Ważne też, ze względu na szybkie rozpoznanie choroby i pomoc osobie dotkniętej zaburzeniami świadomości są fazy owych zaburzeń, które można wyróżnić ze względu na stopień kontaktu jaki ma chory z rzeczywistością i otoczeniem. Dzielone są one na:
- fazę pierwszą nazywaną sennością, gdzie występuje wzmożona senność z możliwością wybudzenia jednostki i porozmawiania z nią oraz jej szybkie zasypianie.
- fazę drugą – stan pół-śpiączki, który charakteryzuje się brakiem kontaktu słownego ale też możliwością wybudzenia chorego ze snu za pomocą np. silnego potrząsania.
- fazę trzecią – głęboką śpiączkę, w której pojawia się jedynie reakcja na mocne impulsy bólowe, przy których wykonywane są niezborne ruchy. Występują również takie objawy jak zaburzenia napięcia mięśniowego, oddechowe, termiczne a odruchy takie jak źreniczny lub rogówkowy są nikłe.
- fazę czwartą tzw. coma extremum a więc najbardziej daleki stan śpiączki, gdzie nie pojawiają się już żadne reakcje na ból, czy jakiekolwiek odruchy, w tej fazie chory nie jest w stanie sam oddychać i nie odnotowywuje się już czynności mózgu. Jedyne działanie w organizmie wykazują serce oraz nerki.
Jeśli chodzi o leczenie zaburzeń świadomości najważniejsze jest usunięcie przyczyny ich powodującej, właściwe rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia, zaś leczenie osób z zaburzeniami świadomości powinno być dopasowane do każdego przypadku.
About the author